Liść brusznicy – Folium Vitis idaeae jako surowiec farmakopealny

Liść brusznicy – Folium Vitis idaeae, pochodzący z gatunku – borówka brusznica (Alpine cranberry, niem. Preiselbeere) – Vaccinum vitis idaea Linne (wrzosowate – Ericaceae; dawniej borówkowate – Vaccinieae) jest surowcem mało stosowanym, szczególnie za zachodnią granicą. Surowiec często pomijany we współczesnej literaturze farmakognostycznej. Jest to surowiec objęty przez Farmakopeę Polską VI, zgodnie z którą nie powinien zawierać mniej niż 4% pochodnych hydrochinonu, w przeliczeniu na arbutynę C12H16O7. Oficjalnie w Polsce jest to środek odkażający drogi moczowe. Wg FP VI dawka doustna 2-4, dobowa 2-4, zwykle w przetworach – odwar. Strata masy po suszeniu nie większa niż 12%. Popiołu nie więcej niż 4%. Liść brusznicy jest dostępny w sklepach zielarskich.

Farmakopea Polska III wymagała, aby wilgotność liści brusznicy nie przekraczała 10%, a popiołu nie było więcej niż 5%. FP II nie obejmowała liści brusznicy.

Wyciągi z liści brusznicy działają moczopędnie, bakteriobójczo, przeciwgrzybiczo i ściągająco. Arbutyna (glikozyd fenolowy) i jej pochodne ulegają rozpadowi do hydrochinonu, który dezynfekuje układ moczowy. W przewodzie pokarmowym wyciąg z liści brusznicy również działa odkażająco i antyseptycznie, przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie, przeciwbiegunkowo i ściągająco. Łagodzi skurcze mięśni gładkich. Flawonoidy (pochodne kwercetyny i mirycetyny oraz garbniki katechinowe (około 10%) działają obkurczająco na naczynia krwionośne błon śluzowych, a po zastosowaniu na skórę – naczyń włosowatych. Dłużej zażywane przetwory z brusznicy uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne i zmniejszają ryzyko wystąpienia krwotoków z nosa, wylewów krwi w gałce ocznej oraz wspomagają gojenie wrzodów żołądka  dwunastnicy. Przemywanie naparem skóry hamuje łojotok, zmniejsza stany zapalne skóry, zmniejsza rumień, obkurcza rozszerzone naczynia krwionośne i pory, rozjaśnia cerę przez hamowanie tworzenia pigmentu. Działa niewątpliwie antybakteryjnie i fungistatycznie na skórę.

Surowiec zawiera również glikozyd – pirozyd (6-acetyloarbutynę) i kawoiloarbutynę, ponadto kwas ursolowy (trójterpen). Arbutyny jest około 5-6%, a zawartość garbników może wynosić nawet 20%.

Wskazaniem do stosowania naparu jest stan zapalny układu moczowego i płciowego, w tym również gruczołu krokowego, kamica moczowa, nieżyt przewodu pokarmowego oraz cukrzyca. Napar 5% można pić w ilości 1 szklanki dziennie, małymi porcjami, a w przypadku niestrawności i biegunki co 2 godziny po 100 ml.

Folium Vitis idaeae należy do klasycznych urodesinficientia (środków odkażających drogi moczowe).

Owoc brusznicy działa lekko moczopędnie, ściągająco, odżywczo i przeciwbiegunkowo. Odkaża przewód pokarmowy i drogi moczowe. Owoc w formie marmoladek, odwaru podawano przy biegunce i gorączce, zakażeniach dróg moczowych i nieżycie żołądka. Zewnętrznie świeże pogniecione jagody używano do gojenia oparzeń (okłady z papki).