Kwiat nagietka – Flos Calendulae jako surowiec farmakopealny

W Polskiej Farmakopei VI jest koszyczek nagietka – Anthodium Calendulae, który powinien zawierać nie mniej niż 0,4% flawonoidów, w przeliczeniu na hiperozyd C21H20O12, o masie cząsteczkowej 464,39. Strata masy po suszeniu nie większa niż 12%, popiołu nie więcej niż 10%. Wg FP VI nagietek ułatwia gojenie ran i działa przeciwzapalnie. Dawek doustnych nie przewiduje. Zewnętrznie w naparach 1-2%.

Stare Farmakopee Germańskie, Pruskie, Szwajcarskie i Polskie nie obejmowały nagietka jako surowca leczniczego.

Farmakopea Europejska 5 opisuje Flos Calendulae (Ringelblumenblüthen, Calendula Flower). Wg PhEur. surowiec pownien zawierac przynajmniej 0,4% flawonoidów (glikozydy izoramnetyny i kwercetyny).

Kwiat nagietka zawiera alkohole triterpenowe (4-5%), w formie wolnej i związanej z kwasami tłuszczowymi: faradiol, heliantriol, arnidiol, helianol, ψ-taraksasterol = taraxasterol; saponiny trójterpenowe (2-10%), kalendulozyd A-F, kalendasaponiny A-D; flawonoidy 0,3-0,8% (głównie glikozydy izoramnetyny i kwercetyny); karotenoidy (karoten, ksantofilen), polisacharydy (ramnoarabinogalaktany, arabinogalaktany), olejek eteryczny (0,2-0,3%), poliacetyleny, kumaryny, kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy), sterole, glikozydy sterolowe, glikozydy seskwiterpenowe i zawierające jonon (ionon).

Nagietek lekarski – Calendula officinalis L., Swarzędz, lipiec 2008 r.

Alkohole triterpenowe są powiązane z kwasem laurowym, mirystynowym i palmitynowym.

Wyciągi z kwiatu nagietka mają działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, antywirusowe, immunostymulujące i przeciwnowotworowe. Za działanie przeciwnowotworowe odpowiedzialne są taraksasterol, faradiol i helianol. Faradiol ma wpływ przeciwzapalny i przeciwbólowy podobny do indometacyny i może być wykorzystany w postaci maści, żelu, np. po kontuzjach sportowych. Za działanie immunostymulujące (zwiększające odporność na infekcje) odpowiedzialne są calendulozyd B i polisacharydy. Saponiny i olejek eteryczny zapewniają wpływ antybakteryjny i fungistatyczny.

Nagietek może być polecany w leczeniu atopowego zapalenia skóry, łuszczycy i trądziku. Łagodzi objawy trądziku różowatego i zapalenia mieszków włosowych.

Barwa kwiatów zależy m.in. od zawartości beta-karotenu, likopenu i violaksantyny.