Herba Adonidis vernalis – ziele miłka wiosennego jako cardiotonicum

Miłek wiosenny – Adonis vernalis Linne; niem Frühlings-Adonis; ang. False Hellebore (rodzina jaskrowate – Ranunculaceae) należy do grupy moich ulubionych ziół. Jest rośliną wieloletnią, ale rzadko występującą dziko w Polsce, głównie na zboczach i murawach doliny Wisły. Kwitnie od kwietnia do maja. Dorasta do 40 cm wys. Kwiaty są żółte, czasem nawet do 8 cm średnicy. Liście pierzastosieczne. Polecam uprawiać w ogródku. Do celów przemysłowych – farmaceutycznych roślina jest uprawiana i pozyskiwana z upraw, rzadziej ze stanu naturalnego. Surowiec dostępny w handlu pochodzi głównie z Rumuni, Węgier, Ukrainy i Bułgarii.

Stara nazwa polska miłka to gorzykwiat.

Miłek wiosenny odegrał bardzo dużą rolę w medycynie oficjalnej. Roślina zawiera glikozydy nasercowe (angielskie źródła podają ok. 30 kardenolidów; szwajcarskie prace podają 25; głównie cymaryna) i wywiera wpływ na serce, podobnie jak naparstnica, lecz łagodniej. Miłek jest bezpieczniejszy w stosowaniu niż naparstnica, co jest szczególnie ważne w fitoterapii. Miłek działa również uspokajająco na ośrodkowy układ nerwowy i moczopędnie. W medycynie oficjalnej dawnej i współczesnej miłek znalazł zastosowanie w leczeniu lekkich postaci niewydolności serca.

Adonidis vernalis Herba jest w Farmakopei Polskiej VI z 2002 r. Surowcem jest kwitnące ziele, wysuszone w cieniu i przewiewnym miejscu. Strata masy po suszeniu nie większa niż 9%. Popiołu nie więcej niż 10%. Ziela ściemniałego nie więcej niż 5%. Owoców nie więcej niż 3%. FP VI oficjalnie uznała surowiec za nasercowy, należący do wykazu B, d preparatów farmaceutycznych. Ukazała chromatogram, na podstawie którego można stwierdzić tożsamość surowca (cymaryna). Nie podała norm dotyczących zawartości (ilości) składników czynnych. Uwzględniła jednak uwagę, “do przyrządzania preparatów i w recepturze należy używać wyłącznie mianowanego proszku z ziela miłka wiosennego Adonidis vernalis pulvis titratus”.

Ziele miłka (Adoniskraut) jest ujęte w Deutsches Arzneibuch (Deutscher Apotheker Verlag) z 1999 r.

Ziele miłka zawiera od 0,2 do 0,8% glikozydów kardenolidowych, kwas akonitowy, kwas adonidowy, alkohol cukrowy – adonitol i flawonoidy. Spośród glikozydów kardenolidowych miłka powinienem wymienić: cymaryna (aglikonem jest k-strofantydyna; cukrem jest beta-D-cymaroza), adonitoksyna (aglikonem jest adonitoksygenina; cukrem jest alfa-L-ramnoza).

W oficjalnej medycynie dr Fr. Oesterlen w 1861 r. wymienia Radix Adonidis jako surowiec lekarski. Dr H. Huchard w publikacji z 1889 r. zalecał miłek przy niewydolności serca. Był w użyciu jako środek poprawiający ciśnienie krwi (krążenie) i usuwający puchlinę wodną. W połowie XIX wieku zauważono, że działa podobnie jak naparstnica. Miłkowi przypisywano właściwości przeciwpadaczkowe.

Dr Fr. Penzoldt w 1890 r. podał dawki lecznicze pokrewnego gatunku – miłka letniego – Adonis aestivialis L. (niem. Sommer-Blutströpfchen), który jest uprawiany i kwitnie (kwiaty czerwone)od czerwca do lipca. Miłek letni występuje dziko w Szwajcarii i we Włoszech. W Polsce raczej dziczejący niż naturalnie występujący.

Miłek (gorzykwiat) letni – Adonis aestivialis: doustnie (per os) 4-8 g/24h. Z surowca przygotowywano napar.

W XIX wieku miłek (gorzykwiat) wiosenny – Adonis vernalis L. polecano w dawce 3-5 g/dziennie; najlepiej w formie naparu. W praktyce brano 1-1,5 g sproszkowanego ziela na filiżankę wrzącej wody. Taką herbatkę przyjmowano 3 razy dziennie (3 filiżanki dziennie).

Dr B. Oks (1910 r.) polecał napar: 3-5 g surowca na 180 g wrzącej wody; co 2 godziny 1 łyżka naparu.

Wpływ miłka na serce jest podobny jak naparstnicy i konwalii, jednakże działanie skurczowe na mięsień serca przeważa nad działaniem hamującym przewodzenie bodźców. Miłek silniej pobudza nerw błędny niż naparstnica. Silniej niż naparstnica rozszerza naczynia wieńcowe. Miłej bardziej wpływa uspokajająco na korę mózgową niż naparstnica. Miłek wyraźniej niż naparstnica zwalnia rytm oddechowy i wzmaga rozpiętość oddechową. Polecany jest przy lekkiej niewydolności krążeniowej, głównie prawokomorowej, w tym również, np. przy rozedmie płuc, zapaleniu oskrzeli, przy otyłości. Sprawdzał się przy dusznicy bolesnej. Miłek podawano dla stonizowania serca przed operacją i przed porodem. Generalnie uważano, że nie ulega kumulacji, tak jak naparstnica.

W XX wieku miłek wiosenny dawkowano nieco inaczej niż w XIX wieku: 6-8 g/200 ml wrzącej wody – 4 razy dziennie po 1 łyżce naparu. Gdy występowała biegunka lub wymioty podawano dodatkowo preparaty z opium w niskich dawkach; usuwały przykre objawy ze strony przewodu pokarmowego.

Nalewka miłkowa – Tinctura Adonidis: 3 razy dziennie po 25 kropli. Intractum Adonidis: 3 razy dziennie po 15 kropli. Sproszkowane ziele miłka – Pulvis Herbae Adonidis: 2 g 3 razy dziennie.

Dr W. Orłowski (1933 r.) polecał zastąpić aptecznie sporządzone lekarstwo, codziennie świeżo sporządzonym naparem: 1,5-2 g ziela miłka zalewał 12 łyżkami wrzącej wody; polecał 3 razy dziennie po 4 łyżki stołowe naparu po jedzeniu.

Nalewkę, intrakt i napar z miłka zalecano przy zaburzeniach sercowych na tle nerwicowym, przy obrzękach pochodzenia sercowego.

Dr R. Franck (1939 r.) zalecał 4-6 g surowca na 180 ml wody. Do naparu dodać 20 g syropu z cukru. Co 2 godziny 1 łyżka.

Dr M. Schnirer (1927 r.):
Rp. Herbae Adonidis 4,0
Przygotować napar biorąc 180 ml wrzącej wody. Dodać 15,0 syropu malinowego. Co 2 godziny 1 łyżka stołowa naparu.

W latach 30 XX wieku dostępne były preparaty miłkowe w postaci wyekstrahowanych glikozydów, np. Adonidinum w formie proszku. Dawka Adonidinum wynosiła 10 mg 3-4 razy dziennie (max do 60 mg/dobę). W latach 50 XX wieku maksymalną dawkę adonidyny ustalono w Polsce na 30 mg/dobę.

W Polsce nadal są produkowane nalewki z miłka wiosennego (do receptury).