Ziele skrzypu – Herba Equiseti

W przeszłości. Ziele skrzypu – Herba Equiseti znane jest jako roślina lecznicza od starożytności, jednakże nie figurowała w oficjalnych lekospisach. Nie znajdziemy go w Farmakopei Polskiej I, z 1817 roku, w Farmakopei Pruskiej z 1846 roku, w Farmakopei Germańskiej z 1882 roku. Pojawia się natomiast z Farmakopei Polskiej II (1937, 1946 r.), III (1954), IV (1965-1973), a nawet VI (2002 r.).

Paracelsus (1493-1541) stosował skrzyp jako środek przeciwkrwotoczny, moczopędny i czyszczący krew, zapewne za sprawą opisu takich właściwości przez medyków wcześniej żyjących. Nazwę tej roślinie nadał Pliniusz (Caius Plinius Secundus), zwany także Maior (23-79 rok naszej ery). Dioskurides Pedanius (I wiek naszej ery) również opisał właściwości lecznicze skrzypu.

Syreniusz (1541-1611) opierający się na dziełach średniowiecznych i starożytnych zalecał skrzyp przy krwiopluciu, gruźlicy, czerwonce i do leczenia ran. Już za jego czasów wiedziano, że skrzyp przyśpiesza gojenie ran i poprawia stan skóry, działając pojędrniająco.

Pietro Andrea Gregorio Mattioli (Matthiolus), żyjący w latach 1501-1577, polecał skrzyp (wyciąg z ziela na winie) w przypadku rozmaitych krwotoków i dolegliwości układu pokarmowego.

Znakomity szwajcarski lekarz, Albrecht von Haller (1708-1777) wykorzystywał skrzyp w leczeniu stanów zapalnych jamy ustnej, gardła, krwawień z dziąseł, zapalenia dziąseł, chorób nerek i pęcherza moczowego. Ponadto zewnętrznie do leczenia ran.

Ks. Sebastian Kneipp (1821-1897) był gorącym zwolennikiem stosowania skrzypu przy wszelkiego rodzaju krwotokach wewnętrznych, wymiotach krwawych, trudno gojących się ranach, owrzodzeniach, schorzeniach nerek i pęcherza moczowego. Uważał skrzyp za znakomity środek "czyszczący krew" i wzmacniający.

Prestiżowy niemiecki podręcznik środków leczniczych autorstwa Dra Fr. Oesterlen’a z 1861 roku wymienia Herba Equisetum jako skuteczne diureticum (środek moczopędny).

W medycynie weterynaryjnej dr Gustav Uebele (1938) zaleca ziele skrzypu w leczeniu stanów zapalnych powiek, zapalenia dziąseł, błony śluzowej jamy ustnej, zaplenia skóry, ponadto w leczeniu zapalenia opłucnej.

W Niemczech, w latach 1923-1938 był dostępny preparat (Equsetysatum) Burger ze świeżego ziela skrzypu, stosowany w leczeniu skąpomoczu, stanów zapalnych płuc i opłucnej oraz gruźlicy.

Leclerc (1927 r.), właściwości przeciwkrwotoczne skrzypu przypisał krzemionce i flawonoidom.

Składniki chemiczne: krzemionka 7-8% (kwas krzemowy 66%, krzemionka koloidalna), saponina ekwisetonina (equisetonin) -4-5%, flawony (equisetum-glikozyd A C21H20O12, izokwercetyna C21H20O12 4H2O, luteolina C21H20O11 3H2O), equisetryna C27H30O16 2H2O (kaempferolu glikozyd), żywice, goryczka, sole mineralne 7-17% (sole potasu i glinu 1,5%), alkaloidy, kwas akonitowy C6H6O6, kwas jabłkowy, kwas szczawiowy, kwas cytrynowy, kwas malonowy, kwas askorbinowy,  kwas ekwizetolowy (kwas dwukarboksylowy), kwas di-E-kawoilo-meso-winowy, , kwas chlorogenowy, kwas protokatechowy, kwas kawowy (i ich estry), fitosterole (kampesterol), alkohole cukrowe (mannitol, inozytol), alkaloidy (nikotyna, palustryna) 0,1%, enzym tiaminaza (rozkłada witaminę B1 = tiaminę), karotenoidy, garbniki, flawonoidy (0,5-1,2%), cukry (laktoza, fruktoza, sacharoza, glukoza).

Wymogi farmakopealne, FP VI.

Flawonoidy wg FP VI nie mniej niż 0,25%, w przeliczeniu na kwercetynę C15H10O7, masie cząsteczkowej (m.cz.) 302,24.

Strata masy po suszeniu nie większa niż 12%.

Popiołu nie więcej niż 17%.

Rozkruszu przechodzącego przez sito o wielkości oczek 3,15 mm nie więcej niż 2%.

Ziela ściemniałego i wyblakłego nie więcej niż 8%.

Innych części tej samej rośliny, w tym ciemnych fragmentów kłączy, nie więcej niż 0,5%.

Zanieczyszczeń mineralnych nie więcej niż 0,5%.

Zanieczyszczeń organicznych nie więcej niż 1%.

Surowiec nie może zawierać domieszki innego gatunku skrzypu (skrzyp błotny): Equisetum palustre. Equisetum palustre (skrzyp błotny) ze względu na zawartość palustryny uważany za trujący.

Inne dane.

Wskaźnik hemolityczny Herba Equiseti (saponina ekwizetonina) 750.

Niektóre farmakopee dopuszczają domieszkę innych gatunków skrzypu: Equisetum hyemale L. (skrzyp zimowy), Equisetum fluviatale.

Sproszkowane ziele skrzypu wywołuje hemolizę krwinek baranich.

Surowiec. Ziele skrzypu Herba Equiseti powinno być zbierane od czerwca do września i suszone w temperaturze do 60 stopni C.

Działanie: moczopędne, zwiększające wydalanie chlorku sodu, mineralizujące (dostarcza potas, magnez, krzem), przeciwkamicze (utrudniające powstawanie kamieni moczowych i żółciowych), uszczelniające i wzmacniające naczynia krwionośne, przeciwmiażdżycowe, pobudzające regenerację tkanki łącznej właściwej, kości, chrząstek i nabłonków, przyśpieszające gojenie ran i owrzodzeń, przeciwwrzodowe, przeciwkrwotoczne (zwiększające krzepliwość krwi), odtruwające (wspomagające wydalanie ksenobiotyków i szkodliwych produktów przemiany materii), krwiotwórcze (pobudzające procesy tworzenia krwinek), przeciwzapalne, przeciwwysiękowe, poprawiające elastyczność skóry, spazmolityczne (rozkurczowe).

Zastosowanie: stany zapalne nerek, moczowodów, pęcherza moczowego i cewki moczowej, skąpomocz, piasek moczowy, kamica moczowa, infekcje układu moczowego, zatrucia, kuracje odtruwające; przewlekłe choroby skóry, włosów i paznokci (pękanie, brak elastyczności, łamliwość, rozwarstwianie, wypryski, pokrzywka, krostki, łuszczyca, łupież, trudno gojące się odleżyny, rozpadliny, owrzodzenia, wypadanie włosów, trądziki), stany zapalne przewodu pokarmowego, kamica żółciowa, choroba wrzodowa, hemoroidy, brodawczaki jelita grubego, owrzodzenia jelit; stany zapalne oskrzeli, gardła, krtani, opłucnej i płuc; gruźlica; kaszel; choroby alergiczne; krwotoki z nosa; zapalenie naczyniówki i siatkówki, zapalenie powiek, zapalenie spojówek; zapalenie warg, zapalenie dziąseł; nadmierne krwawienia miesiączkowe; pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych; plamice naczyniowe, teleangiektazje; złamania, uszkodzenia stawów, choroby reumatyczne.

Dawka. Doustnie w odwarach wg FP VI: dawka jednorazowa 5-10 g; dobowa 5-10 g; w praktyce można, np. 2,5-5 g rozdrobnionego ziela skrzypu zalać 200 ml wody, gotować 5-10 minut, odstawić na 20-30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 1 szklance.

Dawki inne, sprawdzone: odwar 15% – 1-2 szklanki dziennie wypić porcjami. Extractum Equiseti fluidum 50:100 (wyciąg gęsty z ziela skrzypu) – 2-3 razy dziennie 5 ml. Pulvis Equiseti (sproszkowane ziele skrzypu, np. zmielone w młynku) 0,5-1 g 5 razy dziennie, dobrze popić (mało efektywna forma leku).

Ziele skrzypu sproszkowane można poddać maceracji i przygotować je do takiej formy, aby było lepiej przyswajalne. W tym celu świeże lub suche ziele zmielić na proszek (miazgę), zalać niewielką ilością gliceryny z alkoholem oraz kwasem cytrynowym (na każdą łyżkę ziela świeżego lub suchego i zmielonego dać 1 łyżeczkę gliceryny, 1 łyżeczkę alkoholu 30-40% i  1/3 łyżeczki kwasu cytrynowego, wymieszać). Odstawić na 24 godziny. Następnie na każdą łyżkę tak przygotowanej papki dać 1 łyżkę miodu, wymieszać starannie. Zażywać 3-4 razy dziennie po 1 łyżce. preparat jest łatwo przyswajalny i trwały około 2 lata.

Decoctum Equiseti (odwar skrzypowy): 1 łyżkę ziela skrzypu rozdrobni

ć, najlepiej przemielić, zalać 1 szklanką wody, gotować 10 minut, odstawić na 20 minut, uzupełnić brakującą ilość wody, do objętości 1 szklanki. Przecedzić. Pić 1-2 szklanki dziennie odwaru.

Napary ze skrzypu są mało wartościowe lub bezwartościowe. Silnie zmineralizowane ściany komórkowe utrudniają ekstrahowanie substancji czynnych z komórek. Dopiero gotowanie i rozdrabnianie surowca ułatwia przechodzenie ciał czynnych i krzemionki do roztworu.

Ziele skrzypu w torebkach ekspresowych jest bezwartościowe. Słabo ekstrahuje się, a wcześniej sproszkowane ziele łatwo wietrzeje.

Ziele skrzypu rozdrabniać i mielić tuż przed przerabianiem (gotowaniem, ekstrakcją alkoholem 30-40%).

Macerat ze świeżego ziela skrzypu: 1 szklankę mielonego świeżego ziela zalać 3 szklankami wody ciepłej przegotowanej. Odstawić na 6-8 godzin, przecedzić. Pić 100 ml 2 razy dziennie, lub 50 ml 4 razy dziennie.

Sposób użycia: płukanki do włosów, okłady z odwaru i maceratu na skórę, oczy (30-45-minutowe), przemywanie skóry; płukanie narządów płciowych przy ranach i stanach zapalnych; lewatywy z mocnego odwaru do odbytu 100-200 ml, przy świądzie, zapaleniu i hemoroidach; płukanie gardła, jamy ustnej; przeciąganie odwaru przez jamę nosową przy stanach zapalnych i krwawieniach; doustnie odwar i macerat.

Kapsułki z ekstraktem ze skrzypu doustne, tabletki z ekstraktem ze skrzypu doustne. Intrakt ze skrzypu jest możliwy do sporządzenia, ale na alkoholu 30-40%, długo wytrawiany. Ekstrakt ze skrzypu może być użyty do produkcji kosmetyków, szamponów, odżywek do włosów, maści, żelu, kropli do oczu.

Suplementy i leki w formie tabletek i kapsułek zawierających zmikronizowane ziele skrzypu są mało wartościowe, z powodu wątpliwej zdolności naszego układu pokarmowego do wyekstrahowania ziela skrzypu w formie surowej. Wartościowe natomiast są doustne kapsułki i tabletki zawierające ekstrakt suchy z ziela skrzypu.

Środki ostrożności: skrzyp zawiera antyaneurynę w formie enzymu tiaminazy, rozkładającego witaminę B1. Dlatego podczas kuracji preparatami skrzypu konieczne jest uzupełnianie tej witaminy B1 (3-5 mg 2 razy dziennie). Witaminę B1 przyjmować o innej porze dnia niż preparat skrzypu.

Patrz również: blog luskiewnika