Rodzaj judaszowiec – Cercis obejmuje 11 gatunków. Należy do rodziny brezylkowatych Caesalpiniaceae, w niektórych układach taksonomicznych do rodziny motylkowatych (Papilionaceae = Fabaceae = Leguminosae).
Będąc w tym roku w Bułgarii, szczególnie w południowo-wschodniej części spostrzegłem rozległe stanowiska judaszowca południowego – Cercis siliquastrum Linne. Z tego względu, że jednak do Bułgarii sięga mróz trzeba sprostować fałszywe informacje o wielkich drzewach judaszowca, które piszą niektórzy teoretycy (prawdopodobnie nie będący nigdy w terenie). Owszem są drzewka, ale bez przesady, to przede wszystkim krzewy i drzewka rozgałęzione nisko nad ziemią, dorastające do 4-6 m wys., nie więcej. W niektórych ogrodach i na naturalnych stanowiskach w Południowej i Południowo-Wschodniej Europie widziałem drzewka dorastające do ok. 10 m wys. Judaszowce dają również liczne odrosty, przez co tworzą się swoistego rodzaju chaszcze, najczęściej w Bułgarii z domieszką, m.in. rózgowca sitowego – Spartium junceum L., dwukolczaka śródziemnomorskiego – Paliurus spina-christi Mill., czy Cytissus villosus Pourr.
Ewangelia według św. Mateusza 27:
Gdy Judasz, zdrajca, dowiedział, że Jezus został skazany za śmierć, zaczął żałować swojego czynu i odniósł pieniądze—trzydzieści srebrnych monet—najwyższym kapłanom i starszym.
—Zgrzeszyłem!—oświadczył. —Wydałem niewinnego człowieka.
—Co nas to obchodzi? To twój problem!—odparli.
Judasz rzucił wtedy pieniądze na posadzkę świątyni, wybiegł i powiesił się. Kapłani podnieśli srebrniki.
Jedna z legend głosi, że Judasz właśnie powiesił się na drzewie judaszowym, czyli judaszowcu.
Zgodnie ze Słownikiem Erazma Majewskiego z 1894 r. mogę przytoczyć inną nazwę dla Cercis siliquastrum, mianowicie drzewo judaszowe, albo żydowskie drzewo lub też strąkowiec.
Cercis siliquastrum Linne, lipiec 2018, Bułgaria
Jeśli chodzi o Bułgarię, to zimy tam są krótkie. Morze Czarne latem nagrzane oddaje powoli swoje ciepło oddziałując na okoliczne tereny lądowe. Nie małe znaczenie mają wpływy klimatyczne od strony Morza Śródziemnego i Afryki oraz Bliskiego Wschodu. Zima nawet jak jest sroga w głębi lądu to kończy się w styczniu; w lutym średnia temperatura w rejonach nadmorskich wynosi nocą +1,5 stopnia C, a za dnia +7-8 stopni C, stąd rozmaryny, granatowce, indygowce, czy oleandry, albo niepokalanki – przeżywają. W Polsce choć te rośliny przetrwają grudzień, albo styczeń to dobija ich nagły mróz (minus) –22-25 stopni w lutym lub marcu. Takich anomalii nie widzimy w Bułgarii. Ja też spostrzegam, że w Bułgarii przeżywają pacioreczniki – Canna, bez wykopywania i chowania na zimę (jak u nas), bowiem nawet jak jest mróz to okrycie, krótki okres trwania mrozu i bez mrozu w lutym-marcu – dają możliwość przeżycia, co nie udaje się w Polsce. Przypominam sobie liczne sytuacje z Buddleja davidii, potrafi w Poznaniu, czy Krośnie kwitnąć w ogrodzie przy domu do połowy grudnia, nawet utkwiła mi w pamięci wigilia w Poznaniu podczas której kwitła buddleja w moim ogrodzie. Niestety styczniowo-lutowe mrozy zabiły nawet zdrewniałe gałązki tej rośliny, czego nie spostrzegamy np. w południowej Szwajcarii, w Grecji, czy Bułgarii, stąd inne o wiele większe rozmiary tych roślin w wymienionych krajach.
Judaszowiec bez okrycia ma małe szanse przeżycia w Polsce. Sadzić go należy w miejscach możliwych do osłonięcia przed mroźnymi wiatrami. Nawet jeśli udaje się mu zachować główne stożki wzrostu i tym samym główne pędy to w końcu nadchodzą mrozy –25, –30 stopni i więcej uszkadzające roślinę. Choć widywałem w Polsce judaszowce wysokie, drzewiaste, ale były zlokalizowane w miejscach ciepłych, odizolowanych (np. zabudowaniami i żywopłotami, szklarniami) oraz zacisznych.
Obok Cercis siliquastrum L. w lecznictwie stosuje się również inny gatunek, mianowicie: judaszowiec kanadyjski – Cercis canadensis L., pochodzący z Ameryki Północnej. Oba gatunki są u nas dostępne w szkółkach ogrodniczych i można podejmować próby ich uprawy. Ważne jest, aby miały stanowiska słoneczne, z glebą przepuszczalną, zasobną w wapń.
Judaszowiec południowy (wschodni), bułg. Див рожков, niem. Judasbaum, ang. Judas tree, franc. L’Arbre de Judée, ital. L’albero di Giuda o di Giudea – Cercis siliquastrum L. posiada liście lekko niebieskawo-zielone, z zaokrąglonym szczytem. Liście są okrągławe lub nerkowate, skrętolegle ułożone, całobrzegie, u nasady sercowate, długości nawet do 13 cm. Kwiaty obupłciowe, purpurowe, długości do 2 cm, zebrane po 3-6 w wiązki wyrastające z kątów liści na starszych gałęziach, a nawet pniu (kaulifloria). Kwitnie przed rozwojem liści, w kwietniu i maju. Owocem jest strąk, długości do 10 cm, najpierw zielony, potem czerwonawo zabarwiony.
Cercis siliquastrum Linne, lipiec 2018, Bułgaria
Pączki kwiatowe oraz świeżo rozwinięte kwiaty są zjadane w sałatkach wiosennych, z dodatkiem oleju z oliwek i octów balsamicznych, w tym słodkich octów balsamicznych (takie mają w składzie odparowany syrop winogronowy, figowy lub z owoców granatowca). U nas można do takich zielno-kwiatowych sałatek rewitalizujących dodać olej rydzowy, lniany lub konopny. W tym czasie można sałatki sporządzać z liści ziarnopłonu, pączków szczytowych śledziennicy, gwiazdnicy, żółtlicy, siewek niecierpków, młodej pokrzywy, młodych pędów podagrycznika, bluszczyka kurdybanka, czosnaczku, czosnku, młodych tobołków, tasznika, rzodkiewnika, rzeżuchy, nawrotu (szczyty młode), kwiatów jasnoty, gorczycy polnej, miodunki, smagliczki, rogownicy i mokrzycznika. Kwiaty forsycji i kościenicy niewątpliwie wzbogacą wizualnie sałatkę. Tak skomponowana mieszanka dostarczy makro-, mikro- i ultraelementy, witaminy oraz substancje “czyszczące krew”, krwiotwórcze, immunostymulujące, ochronne i oczyszczające dla wątroby oraz trzustki, ponadto wzmagające procesy odnowy tkanek.
Pączki kwiatowe judaszowca są również kiszone w solance, a potem marynowane, podobnie jak kapary, ogonki liściowe czosnku niedźwiedziego, czy owoce nasturcji. W Bułgarii zjadane były nasiona po ugotowaniu, a także młode liście kiszone/marynowane judaszowca.
Zarówno w Ameryce Północnej – judaszowiec kanadyjski, jak i w Europie – judaszowiec południowy (wschodni) były wykorzystywane w medycynie ludowej. Z liści i kory judaszowca przygotowywano wodne wyciągi i zalecano doustnie przy zapaleniu żołądka, stanach zapalnych jelit, nieżytach przewodu pokarmowego, biegunce różnego pochodzenia, ponadto przy infekcjach jelit, np. w czerwonce bakteryjnej. Właściwości przeciwzapalne i przeciwbiegunkowe mają również owoce judaszowca (odwar). Polecany był także do irygacji i nasiadówek przy zakażeniach i stanach zapalnych narządów płciowych, przy upławach, w tym cuchnących wysiękach z pochwy. Ponoć był efektywny w leczeniu hemoroidów i zapalenia odbytu. W nowych i starych publikacjach można znaleźć informacje właściwościach przeciwmalarycznych i przeciwreumatycznych wodnych wyciągów z kory judaszowca. Judaszowiec zawiera inhibitor enzymu 2C-methyl-D-erythritol 4-phosphate synthase (IspC), przez co jest obiecującym środkiem przeciwbakteryjnym i przeciwpierwotniakowym. Hamując ten enzym u bakterii i pierwotniaków zatrzymuje rozwój tych mikroorganizmów – przez zakłócanie biosyntezy izoprenoidów. Zatem obecnie śmiało możemy używać wyciągi wodno-alkoholowe z liści judaszowca przy chorobach pierwotniakowych i bakteryjnych, tak jak dawniej. Teoretycznie uzasadnione jest polecanie preparatów z judaszowca w leczeniu wspomagającym boreliozy, babesiozy, malarii, toksoplazmozy, czy kokcydiozy.
Decoctum Cercis (odwar) 1-2% (gotować do 20 minut na małym ogniu): 50-100 ml kilka razy dziennie, ponadto zewnętrznie do obmywania sączących ran, owrzodzeń skórnych, do płukania jamy ustnej przy zakażeniach i stanach zapalnych, szkorbucie (liście, kwiaty), chorobach dziąseł. Na oczy do okładów ściągających i przeciwobrzękowych. Do lewatywy i irygacji. Napar 1-2% z liści i kwiatów judaszowca po 100 ml kilka razy dziennie.
Przy szkorbucie kwiaty spożywać na surowo lub po maceracji chłodną wodą. Kwiaty zawierają od 60 do 90 mg witaminy C w 100 g, zatem są dobrym źródłem tej witaminy, podobnie jak młode liście. Obok witaminy C obecna jest mirycetyna (ramnozyd mirycetyny), kaempferol i kwercetyna. Judaszowiec syntetyzuje antocyjany (malwidyna, petunidyna), związki trójterpenowe oraz garbniki (gallokatechinowe, katechinowe, epikatechinowe). Zawiera kwas galusowy. Skład chemiczny judaszowca jest słabo zbadany.
Wskazania: zakażenia bakteriami i pierwotniakami, nieżyt żołądka i jelit, szczególnie o przebiegu chronicznym, owrzodzenia żołądka i jelit, choroba hemoroidowa, gorączka, skąpomocz, obrzęki, uogólnione i miejscowe stany zapalne; upławy, nadmierne krwawienia miesiączkowe; mokre wypryski, łojotok, łojotokowe zapalenie skóry, trądzik ropny, trądzik różowaty (kremy, lotio, toniki zawierające 15-20% odwaru 2%).
Posologia: 50-100 ml 4-6 razy dziennie; zewnętrznie 2% odwary, napary; nalewka na słabym alkoholu, freshtinktur 1:10 na kwiatach, liściach, gałązkach świeżych, na alkoholu 40% lub vinum 1:10; nalewka 1:10 in 40% eth. – 5-10 ml na wodzie kilka razy dziennie na czczo; preparaty dermatologiczne na freshtinktur 1:1-1:2 om eth. 40-50%, udział w produkcie dermatologicznym/kosmetycznym 10-15%.
Cercis siliquastrum Linne, lipiec 2018, Bułgaria
Najnowsze komentarze