Omieg – Doronicum w fitoterapii.

Rodzaj omieg (niem. Gämswurz) – Doronicum obejmuje 35 gatunków bylin występujących naturalnie w Europie i Azji Zachodniej. Wiele gatunków jest uprawianych w celach ozdobnych, wykształcają bowiem żółte kwiatostany koszyczkowe. Preferują gleby wilgotne (ale nie podmokłe), zasobne w materię organiczną (humus). Należą do rodziny astrowatych (złożonych) – Asteraceae (Compositae).

Omiegi są podobne do arniki, dlatego w dawnych systemach i nomenklaturach botanicznych można znaleźć je pod nazwą i w związku z tym odpowiednio w rodzaju Arnica, np. omieg wschodni  (kaukaski) – Doronicum orientale Hoffmann  = Doronicum caucasicum Marschall von Bieberstein był opisywany pod nazwą Arnica cordata Wulfen – arniki sercowatej (stąd powstała nazwa omieg sercowaty od cordata, która w niektórych publikacjach odnosi się do tego właśnie gatunku, a nie do Doronicum columnae Tenore); albo omieg korsykański – Doronicum corsicum (Loiseleur-Deslongchamps) Poiret posiada nazwę synonimową Arnica corsica Loiseleur-Deslongchamps.

Rodzaj Doronicum był również opisywany pod nazwą Aronicum (stara polska nazwa na omieg to również kozik) stąd nazwy Aronicum scorpioides Koch (obecnie Doronicum grandiflorum Lamarck), czy też Aronicum clusii Koch (obecnie Doronicum clusii (Allioni) Tausch). W języku niemieckim zachowała się dawna nazwa Gämswurz, czyli “kozi korzeń” lub “kozicy korzeń” (prawidłowa niemiecka nazwa biologiczna kozy to Ziege, pot. Geiß, np. Hauszige – koza domowa, kozi – Ziegen; Gäms to kozica). W Polsce rozpowszechnione było również określenie na omieg – “kozi korzeń”, albo “Capi korzeń” (cap – samiec kozy).

W Polsce występuje omieg górski (austriacki) – Doronicum austriacum Jacquin (pogórze, Karpaty, Sudety) oraz omieg kozłowiec (omieg Kluzjusza) – Doronicum clusii (Allioni) Tausch (Karpaty). Omieg zachodni – Doronicum pardalianches Linne dziczeje miejscami jako uciekinier z ogrodów oraz na śmietniskach z odpadów ogrodowych.

W Szwajcarii można znaleźć omieg wielkokwiatowy – Doronicum grandiflorum Lamarck (Grossköpfige Gämswurz, retorom. Doronica gronda), omieg zachodni (lekarski) – Doronicum pardalianches Linne (niem. Kriechende Gämswurz, fr. Doronic veneneux, ital. Doronico medicinale) oraz omieg Kluzjusza = omieg kozłowiec (Clusius’ Gämswurz, fr. Doronic calcifuge, ital. Doronico del granito, retorom. Doronica da Clusius) – Doronicum clusii (Allioni) Tausch – ten ostatni głównie w południowych kantonach (nazwa clusii od botanika flamandzko-niderlandzkiego: Carolus Clusius – Charles de l’Écluse, żyjącego w latach 1526-1609).

Omieg sercowatolistny (Herzblättrige Gämswurz) – Doronicum columnae Tenore = Doronicum cordifolium Sternberg = Arnica wulfeniana Pollini = Doronicum cordatum K. Koch, zwany czasem również omiegiem sercowatym (w związku z nazwą łacińską wprowadzoną przez botanika niem. Karla Heinricha Emila Kocha 1809-1879), występuje w Europie (np. Bałkany, Grecja, Włochy) i jest stosowany w medycynie ludowej Bułgarii (korzeń oraz ziele) w leczeniu chorób reumatycznych. Z surowców przyrządza się odwar (pogotować kilka minut w winie) na winie (pić kieliszek dziennie).

Omieg sercowatolistny – Doronicum columnae Tenore

Surowcem jest ziele kwitnące oraz korzeń omiegu – Herba et Radix Doronici, również sam kwiat – koszyczek – Anthodium Doronici.

Surowce zawierają: seskwiterpeny (paralanchiol, helenalina), w tym laktony seskwiterpenowe, benzofurany, fenole (pochodne tymolu, kwas kawowy, kwas galusowy, kwas chinowy), pochodne p-hydroksyacetofenonu, gorzkie diterpeny, alkaloidy (otosenina), olejek eteryczny (tymochinon, tymohydroksychinon, tymol, węglowodory, acetofenon), flawonoidy (luteolina), trójterpeny (faradiol). W kwiatach jest olejek eteryczny bogaty w germakren D, kariofilen, humulen, alfa-pinen, kaproniany, octany i kwas masłowy, acetofenon).

Działanie: rozkurczowe, przeciwnerwicowe, antydepresyjne, wzmacniające siłę skurczu mięśnia sercowego, pobudzające krążenie krwi na obwodzie i w mózgu, przeciwgorączkowe, wiatropędne, przeciwbólowe i przeciwreumatyczne, poprawiające procesy myślowe.

Zastosowanie w dawnej medycynie: depresja, reumatyzm, choroby gorączkowe, skurcze mięśni gładkich, padaczka, rozdrażnienie nerwowe i nerwice wegetatywne, bóle głowy, osłabienie czynności serca, zawroty głowy, szumy uszne, zaburzenia krążenia mózgowego i obwodowego.

Wg dra G. Dragendorffa omieg ma podobne właściwości jak arnika.

Zewnętrznie: jako środek przeciwzapalny, antyseptyczny, gojący rany, przeciwwysiękowy, przyspieszający resorpcję wysięków, krwiaków i siniaków. Do okładów (świeża papka z ziela lub kwiatów, odwar z korzeni, napar z ziela, wyciąg octowy lub na winie) na rany, wypryski, trądzik różowaty, żylaki, owrzodzenia, sińce, plamice naczyniowe. Ocet z omiegu – przy urazach (uderzenia, zwichnięcia, opuchnięcia, bóle, wybroczyny krwawe).

Gatunek Doronicum falconeri C.B. Clarke ex Hooker f., który występuje w Indiach, stosowany jest w leczeniu ran, depresji nerwowej i chorób układu oddechowego. Liście i ziele Doronicum falconeri działają przeciwzapalnie, przeciwbólowo i odtruwająco (depurativum – “środek czyszczący krew”). Korzeń z tej rośliny wpływa antydepresyjnie, pobudzająco i tonizująco.

Omieg zachodni – Doronicum pardalianches Linne

Preparaty i dawkowanie:

1. Napar omiegowy – Infusum Doronici: 1-2 g ziela lub kwiatów suszonych na 120 ml wrzącej wody. Wypić 3-4 filiżanki naparu dziennie. Napar jest cenny do okładów na oczy, skórę, do przemywania oraz płukanek.

2. Odwar omiegowy – Decoctum Doronici: 8-10 g świeżych lub 4 g suchych korzeni zalać 1 szklanką zimnej wody, doprowadzić pod przykryciem do wrzenia i zagotowania, gotować 5-10 minut, odstawić na 20 minut, uzupełnić brakującą ilość wody. Pić 100-120 ml 2-4 razy dziennie. Przydatny również do okładów na oczy, skórę, do płukanek i przemywań.

3. Ocet omiegowy – Acetum Doronici: 100 g świeżych lub suchych kwiatów, albo świeżych (suchych) korzeni zalać 700-1000 ml octu 10%, macerować minimum tydzień. Octem nacierać kończyny przy obrzękach. Wcierać też w obolałe i opuchnięte miejsca (reumatyzm). Ponadto do kąpieli stóp i okładów pod bandaże elastyczne (1-2 łyżki octu omiegowego na 100 ml wody). Do płukania włosów przy łupieżu i stanach zapalnych skóry owłosionej.

4. Nalewka omiegowa – Tinctura Doronici 1:10 in 70% etanol (100 g świeżego – Freshtinktur Doronici lub suchego surowca na 1000 ml alkoholu); 2-3 ml w łyżce wody 2-3 razy dziennie jako kardiotonicum i stymulant psychiczny. Do nacierania i okładów na chore miejsca. Składnik toniku i kremów do twarzy (10-15% w produkcie).

5. Wino omiegowe – Vinum Doronici 1:7-10 (100 g surowca świeżego lub suchego na 700-1000 ml wina białego wytrawnego), macerować minimum 30 dni. Pić kielich wina omiegowego dziennie (90-100 ml).

Omieg wschodni (kaukaski) – Doronicum orientale Hoffmann