Rodzaj lepiężnik – Petasites obejmuje około 28 gatunków. W Polsce rośnie 4 gatunki lepiężnika: lepiężnik różowy – Petasites hybridus (L.) Gaertner, Meyer et Scherbius; lepiężnik biały – Petasites albus (L.) Gaertner, lepiężnik kutnerowaty – Petasites spurius (Retzius) Reichenbach oraz lepiężnik wyłysiały – Petasites kablikianus Tausch.
Nazwa rodzaju Petasites wywodzi się z greki πέτασος (pétasos) i oznacza kapelusz przeciwdeszczowy z szerokim rondem. Wprowadził ją grecki lekarz i botanik Pedanios Dioskurides (40-90 r.).
Najbardziej znanym i popularnym gatunkiem w medycynie jest lepiężnik różowy – Petasites hybridus (L.) Gaertn. = Petasites officinalis Moench, który wydaje wiosną wonne kwiaty, brunatne lub brunatno-purpurowe. Kłącza są okazałe, rozgałęzione, mięsiste. Liście wyrastają później niż pędy kwiatonośne, okrągławo-sercowate, tępo-nierówno ząbkowane, spodem szarawo-kutnerowate, z wierzchu ciemnozielone, wielkich rozmiarów, do kilkudziesięciu cm szerokości. Kwitnie od marca do maja, zależnie od warunków pogodowych.
Surowcem zielarskim jest cały pęd kwiatonośny (medycyna ludowa), kłącza i liście – Flos, Rhizoma et Folium Petasitidis.
Adam Lonitzer – Lonicerus (1528-1586) opisał lepiężnik jako dobry środek napotny, moczopędny, przeciwastmatyczny, pobudzający miesiączkowanie i przeciwrobaczy; zewnętrznie dopuszczał stosowanie jako środka gojącego rany i oczyszczającego skórę. Rzeczywiście świeży sok oraz wodny macerat z kwitnących pędów i kłączy zapobiega nadmiernemu rogowaceniu naskórka, zmiękcza skórę, nawilża i rozjaśnia cerę. Poprawia krążenie krwi, oczyszcza pory i działa antyseptycznie. Okłady z naparu z kwiatów i kłączy usuwają „worki i cienie” pod oczami i leczą zapalenie spojówek oraz powiek, wybielają i ujędrniają skórę wokół oczu. Zaróbka z liści, kwiatów lub kłączy i masła lub oleju roślinnego doskonale leczy parchy, wrzody, wypryski i rany skórne u ludzi i zwierząt.
Zastosowanie lecznicze lepiężnika zostało dobrze udokumentowane w wielu największych dziełach lekarskich. Niegdyś surowiec był ujęty w farmakopeach, np. w Pharmacopoea Londinensis z 1685 r. (root, radix), Pharmacopoea Bruxellensis z 1702 r. (radix), Pharmacopoea Parisiensis z 1758 r. (Folium, Herba, Radix).
Pietro Andrea Mattioli – Matthiolus (1501-1577) uznawał lepiężnik za roślinę chroniącą przed zarazą i usuwającą skurcze macicy.
Albrecht von Haller (1708-1777) zalecał lepiężnik w leczeniu artretyzmu i osłabienia serca.
Zdaniem dra med. Gerharda Madausa (1890-1942) przypisywanie lepiężnikom właściwości podobnych jakie wykazuje podbiał Tussilago farfara ma uzasadnienie. Obie rośliny mogą być śmiało polecane przy nieżytach oskrzeli i kaszlu. Madaus podał również, że lepiężnik w Dani stosowany jest jako lek napotny, w Polsce jako środek przeciwkaszlowy, a zewnętrznie w leczeniu chorób skóry, natomiast na Węgrzech przypisywano mu właściwości moczopędne, pobudzające miesiączkowanie i odrobaczające. W medycynie ludowej lepiężnik był wykorzystywany w leczeniu padaczki, nerwic, kolek, nadciśnienia, bolesnych miesiączek, astmy, uporczywego kaszlu, alergii i bezsenności.
Obecnie za granicą dostępne są preparaty doustne i pozajelitowe (domięśniowe, podskórne) z lepiężnika polecane w profilaktyce migreny. Niektóre z nich są standaryzowane na zawartość składników (petazyna). W preparatach złożonych ekstrakty z lepiężnika są kojarzone z magnezem, witaminami z grupy B, koenzymem Q10 i innymi ziołami, np. ekstraktem z karczocha.
W surowcach zawarte są flawonoidy (astragalina, izokwercytryna), śluzy, olejek eteryczny (do 0,4%), seskwiterpeny (petazyna 0,36%, izopetazyna), inulina, fenolokwasy, alkaloidy. W kłączach obecna jest żywica z frakcją olejkową – do 2,5%. Petazyna, neoizopetazyna i izopetazyna to substancje rozkurczowe. Istnieją dwa chemotypy Petasites hybridus: furanopetazynowy i petazynowy. W chemotypie furanopetazynowym zawarte są furanoeremofilany i laktony eremofilanowe (eremofilanolaktony). Składniki aktywne lepiężnika hamują wiązanie histaminy do receptorów H1, hamują degranulację w komórkach tucznych, hamują syntezę leukotrienów i enzymatyczną aktywność fosfolipazy A2. Powstrzymują także napływ wapnia do cytozolu podczas reakcji degranulacji. Dzięki temu lepiężnik wygłusza reakcje alergiczne, zapalne i z autoagresji. Jest to przydatne w leczeniu stanów zapalnych skóry i układowych. Preparaty sporządzone z lepiężnika hamują uwalnianie serotoniny. Działają spazmolitycznie, żółciopędnie i uspokajająco. Wykazują wpływ myorelaksujący (rozluźniający na mięsnie szkieletowe poprzecznie prążkowane), co może być wykorzystane przy masażach przy znoszeniu spastyczności. Seskwiterpeny hamują lipooksygenazę-5 działając przeciwobrzękowo i przeciwzapalnie.
Olejek eteryczny zawarty w kwiatach i liściach zawiera, m.in. linalol, alfa-felandren, o-cymen, eter metylowy tymolu, 1-nonen, alfa-kopaen, alfa-kubeben, beta-burbonen, beta-elemen, alfa-santalen, beta-farnezen, germakren D i alfa-humulen. Zawartość alkaloidów pirolizydynowych w lepiężniku jest niska, do 0,04%, stąd jest to surowiec bezpieczny w stosowaniu.
Oficjalne dawki dzienne suszu wynoszą 4,5-7 g, np. 2 g 3 razy dziennie. Napar z liści sporządzony z 2 g surowca na każde 120 ml jest bezpieczny w dawce 3 filiżanek dziennie. Odwar (gotowany do 20 minut) jest używany w podobnych dozach. Nalewka 1:10 na alkoholu 70% ze świeżych kłączy, kwiatostanów i liści lepiężnika może być zażywana 2-3 razy dziennie po 2-5 ml w niewielkiej ilości wody. Stosować nie dłużej niż 2-3 tygodnie w każdym kwartale. Przy alergii podawano z dobrym skutkiem ekstrakty suche zawierające 8 mg petazyny w dawce 58 mg 3 razy dziennie. W łagodzeniu i profilaktyce migreny zalecano 50 mg ekstraktu suchego 2 razy dziennie.
Preparat Petasites comp. (amp. 1 ml) do wstrzyknięć podskórnych, opracowane w zakładach WALA dra Rudolfa Hauschki (1891-1969) zawiera obok wyciągu z kłaczy lepiężnika D2 również wyciąg z pędów jodły D2 i liści babki lancetowatej D2. Posiada status środka leczniczego antropozoficznego. Jest podawany przy przeziębieniu, grypie i rozmaitych innych zakażeniach i nieżytach układu oddechowego, ponadto w profilaktyce migren. Z kolei Petadolex (Weber & Weber – Biologische Arzneimittel) ma postać ampułek po 2 ml, zawierających wyciąg z lepiężnika D3, ma status leku homeopatycznego, stosowanego przy migrenie, chorobach układu oddechowego, wątroby, pęcherzyka żółciowego i układu moczowego. Doustne preparaty oparte na ekstraktach suchych i płynnych mają postać kropli, drażetek, tabletek i kapsułek, np. Petadolex 75 Linpharma, GreenDoc Migra-Balance, Preventa Migraine.
Najnowsze komentarze