Niecierpek należy do grona moich ulubionych roślin leczniczych. Rodzaj niecierpek – Impatiens (rodzina Balsaminaceae) jest w Polsce reprezentowany przez kilka gatunków, przy czym najbardziej pospolite to: niecierpek pospolity – Impatoiens noli-tangere Linne o kwiatach żółtych i niecierpek drobnokwiatowy – Impatiens parviflora De Condolle. Niecierpek pospolity i drobnokwiatowy są do siebie podobne, lecz pospolity ma większe żółte kwiaty. Oba występują w lasach, na skrajach lasów, w starych sadach, w miejscach zacienionych.
W ogrodach i mieszkaniach jest uprawiany niecierpek balsamiczny – Impatiens balsamina o kwiatach czerwonych, białych, różowych, fioletowych, a nawet dwubarwnych, a także mięsisty niecierpek walleriana – Impatiens walleriana (sultani) o kwiatach płaskich, czerwonych, różowych, pomarańczowych, białych, liliowych, dwubarwnych i nakrapianych.
Na Podkarpaciu (krośnieńskie), w okolicach Nowego Sącza można spotkać przybysza z Azji (Himalaje) o nazwie niecierpek gruczołowaty (ogruczolony, gruczołowy) – Impatiens glandulifera Royle, o dużych kwiatach purpurowych, czerwonych, liliowych, różowych lub białych, dorastający do ok. 2 m wys. Niecierpek ogruczolony rośnie nad rzekami, której wylewy wspomagają propagację nasion. Nadaje się do uprawy w ogrodach. Wydziela przyjemny zapach. Owoce to wydłużone torebki pękające i zwijające się przy dotknięciu, gdy są dojrzałe, przez co nasiona są rozrzucane wokół rośliny.
Niecierpki nie lubią pełnego słońca i potrzebują sporo wody, co należy uwzględnić przy uprawie.
W Szwajcarii występuje Impatiens noli-tangere L. (Wald-Springkraut, Impatiente ne-me-touchez-pas, Balsamina gialla, Balsamina melna), Impatiens parviflora DC. (Kleines Springkraut, Impatiente a petites fleurs, Balsamina minore, Balsamina pitschna), Impatiens balfourii Hook.f. (Balfours Springkraut, Impatiente de Balfur, Balsamina di Balfour), podobny do niecierpka gruczołowatego, lecz o drobniejszych kwiatach; niecierpek gruczołowaty – Impatiens glandulifera Royle = Impatiens Roylei (Drüsiges Springkraut, Impatiente glanduleuse, Balsamina ghiandolosa, Balsamina cun glondas).
Impatiens glandulifera Royle – niecierpek gruczołowaty, Krosno, sierpień 2008 r.
Wszystkie wymienione gatunki są lecznicze i można je zbierać w okresie kwitnienia i owocowania i suszyć w cieniu. Zawierają żywice, flawonoidy (kwercetyna, kemferol), olejek eteryczny, alfa-parinaric acid (kwas alfa-parynarowy; szczególnie w owocach), alkohol cerylowy, fenolokwasy (kwas wanilinowy, ferulowy, p-kumarowy, kawowy), barwniki karotenoidowe i leukodelfinidynę; fitoncyd – 2-metoksy-naftochinon. Surowcem jest ziele oraz owoc – Herba et Fructus Impatientis. Owoce powinny być zbierane przed i w czasie dojrzewania. W czasie suszenia będą wyzwalać nasiona. Przed ekstrakcją owoce z nasionami muszą być roztarte w moździerzu. Bardzo cenny leczniczo jest olej z nasion (bogaty w witaminę F i fitosterole).
Kwas alfa-parynarowy jest kwasem tłuszczowym wielonienasyconym sprzężonym, znanym od lat 30 XX wieku. Olej z nasion niecierpka balsamicznego może zawierać ok. 28-30% kwasu parynarowego, obok cennego kwasy linolenowego (ok. 30%) i linolowego (9-10%). Kwas parynarowy jest cytotoksyczny wobec komórek nowotworowych, mi.in. białaczki (monocytowa leukemia).
Działanie: przeciwzapalne, moczopędne, rozkurczowe, hamujące autoagresję immunologiczną, przeciwłuszczycowe, przeciwko toczniowe, przeciwreumatyczne, przeciwko atopowemu zapaleniu skóry, przeciwtrądzikowe, antyandrogenne, hipoglikemiczne, przeciwmiażdżycowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybowe (układowe), przeciwalergiczne, lekko rozwalniające, ochronne na miąższ wątroby, nerek i serce, przeciwnowotworowe.
Wodno-alkoholowe wyciągi z owoców i ziela z owocami hamują stany zapalne i przerost gruczołu krokowego, hamują reakcje autoimmunologiczne. Wzmagają regeneracje tkanek. Hamują stany zapalne w skórze, w układzie rozrodczym, moczowym i pokarmowym. Wspomagają procesy odtruwania. Regulują przemianę materii. Mają wpływ przeciwskurczowy. Łagodzą objawy alergii, reumatyzmu i trądzików. Hamują łysienie androgenne. Pobudzają wydzielanie żółci. Obniżają poziom glukozy, cholesterolu i kwasu moczowego we krwi. Chronią wątrobę, nerki i serce przed stłuszczeniem. Wyciąg alkoholowy i olej z owoców niecierpka pielęgnuje i chroni skórę zapalnie zmienioną. Zapobiega wysychaniu skóry. Likwiduje zmiany ropne i łuszczycowe skóry. Płukanki w naparze z ziela z owocami wzmacniają włosy i blokują wpływ androgenów na cebulki włosowe. Nalewka na owocach leczy trądzik. Okłady z naparu na oczy leczą stany zapalne i alergiczne spojówek.
Napar z kwiatów żółtych i nalewka z kwiatów żółtych niecierpków (niecierpek pospolity i drobnokwiatowy) wcierane we włosy nadają siwym i jasnym włosom złocisty odcień.
Sposób użycia:
1. Wyciąg alkoholowy niecierpkowy – Extractum Impatientis: 100 g świeżych lub suchych owoców zmiażdżyć w moździerzu, zalać 300 ml ciepłego alkoholu 40%, macerować 14 dni, przefiltrować. Zażywać 2 razy dziennie po 5-10 ml, można w mleku. Dzieciom podawać w mleku z miodem. Zmiany skórne przemywać 3 razy dziennie. W przypadku chorób autoimmunologicznych i stanów zapalnych gruczołu krokowego stosować przez 2-3 miesiące. Zatem na miesiąc kuracji potrzebne jest 300-600 ml nalewki. Wcierać we włosy po umyciu 1 raz w tygodniu dla zahamowania łysienia i aktywacji procesów regeneracji włosów.
2. Nalewkaniecierpkowa z ziela z owocami – Tinctura Herbae et Fructae Impatientis 1:3, na ciepłym alkoholu 40-60% i świeżym zielu; 2 razy dziennie po 5-10 ml przez 2-3 miesiące, ponadto zewnętrznie w leczeniu chorób skóry. Dzieciom podawać nalewkę na 40% alkoholu w mleku z miodem.
3. Napar niecierpkowy – Infusum Impatientis: 1 łyżkę ziela świeżego lub suchego i rozdrobnionego lub samych owoców lub wierzchołków pędów z kwiatami i owocami zalać 1 szklanką wrzącej wody, przykryć. Po 30 minutach przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 200 ml. Można również parzyć świeże lub suche ziele w mleku (mleko ekstrahuje lipofilne aktywne składniki niecierpka). Można podawać dzieciom od 2 roku życia (łyżkami). Napar także do płukanek i okładów na oczy i skórę.
3. Macerat z ziela lub świeżych owoców niecierpka – Maceratio Impatientis: 100 g świeżego ziela lub samych owoców rozdrobnić lub zmielić, zalać 200 ml ciepłej wody i 100 ml ciepłego alkoholu 40%, odstawić na 8 godzin, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 10-15 ml. Na zimę rozlać w odpowiednie foremki do lodu
po 10-15-20 ml i zamrozić. Po zamrożeniu zachowuje świeżość i aktywność przez 1 rok. Ponadto do okładów.
Rp. Mieszanka antyandrogenna i przeciwzapalna
Ziele niecierpka suche 25 g
Ziele wierzbówki lub wierzbownicy 25 g
Liść szałwii 25 g
Kłącze pokrzywy lub znamiona kukurydzy (te ostatnie dostępne w sklepach zielarskich) 25 g
Zmieszać. 1 łyżka na 1 szklankę wrzącego mleka. Osłodzić miodem lub sokiem. Pić 2 razy dziennie, rano i wieczorem przy trądziku sterydowym, androgennym, hiperandrogenizmie, w przeroście gruczołu krokowego, w zaburzeniach oddawania moczu na tle zapalenia stercza; w okresie przekwitania u kobiet. Stosować minimum 3 miesiące. Po 3 miesiącach pic 1 raz dziennie na noc.
Niecierpek drobnokwiatowy – Impatiens parviflora DC., maj 2009, Swarzędz.
Related Posts
Starzec popielaty – Senecio bicolor (Willd.) Tod. w leczeniu migreny i zaburzeń miesiączkowania.
Kaczeńce – knieć błotna w ziołolecznictwie ludowym- Tłuszcz (olej) kokosowy – kokosfett = Coconut Oil jako składnik leków, pokarm i pasza. Nieco o przemianach tłuszczów.
Wyciąg z orzeszków Cola w suplementach i lekach.
Juka – Yucca w fitoterapii
Bluszczyk kurdybanek – kurdybanek pospolity – Glechoma hederacea Linne w fitoterapii dawnej i współczesnej
Zawsze interesowałem się wszelakim (medycznym, użytkowym, kulinarnym) wykorzystaniem każdej spotykanej rośliny. Jeśli idzie o lecznicze właściwości niecierpka, to niewiele mogę dodać do tego co napisał niezawodny pan doktor. Niektórzy zielarze uważają, że jest to zioło pomocne w leczeniu hemoroidów i jako środek (w mieszankach) przeczyszczający.
W USA 350 tyś. Amerykanów rocznie cierpi na wysypkę spowodowaną jakąś trującą rośliną (są to najczęściej trujący dąb, sumak lub bluszcz). Jednym z bardziej cenionych tam naturalnych środków, których używa się w takiej sytuacji jest niecierpek pomarańczowy (Impatiens capensis). Wszystkie niecierpki które opisał pan Henryk powyżej można używać podobnie. Łodygi i liście roztarte w dłoniach (lub wyciśnięty sok) mają łagodzące działanie przy potłuczeniach, ranach a także łagodzą poparzenia pokrzywą. Dziś właśnie, zbierając pokrzywę (używam jej do robienia znakomitej ekologicznej gnojówki która prócz tego, że działa jako nawóz azotowy, to jeszcze uodparnia podlewane nią rośliny) po poparzeniu się rozcierałem liście niecierpka w miejscu poparzenia. Znawcy ziół twierdzą, że działa w takich wypadkach równie skutecznie jak babka, z czym się muszę zgodzić. Jeśli idzie o inne zastosowania niecierpków to nasiona ich mają przyjemny orzechowy smak i mogą być jedzone nawet na surowo. Nie da się tego powiedzieć o pędach, które w przypadku spożycia w surowym stanie powodują mdłości. Poza tym zawierają dużo szczawianów, nie są wskazane dla osób ze skłonnością do kamicy nerkowej czy artretyzmu. Na upartego pędy można jeść po dłuższym gotowaniu i odlaniu wody. I na koniec: z liści i kwiatów otrzymuje się żółty barwnik służący do barwienia tkanin.
Pomyłka dla nie mających wiedzy botanicznej dość istotna. Na ostatnich zdjęciach jest niecierpek drobnokwiatowy – Impatiens parviflora.
Witam
Zgadza się, dziękuję za zwrócenie uwagi.
Panie Doktorze,
Uprzejmie proszę o udzielenie informacji, czy wskazaną przez Pana mieszankę antyandrogenną mogę stosowac bez niecierpka (nie można go nigdzie dostać)lub też mógłby Pan zaproponować zamiennik. Pozostałe składniki dostałam. Dziękuję i pozdrawiam.
Jak nie można, jak można. Ci którzy szukają zawsze znajdą 🙂 Zapytać na forum doktora przecież po to pan doktor zadał sobie trud go zakładając. Na pewno ktoś odpowie 🙂
Podzielę się informacją, iż w Beskidzie Małym również
występuje niecierpek gruczołowaty, na identycznych sta-
nowiskach jak w okolicach Nowego Sącza, co był uprzejmy
podać Pan Doktor. Spotykam tę roślinkę nawet na wys. 750
m npm. Trafił tam na zasadzie „jedna pani drugiej pani
do ogródka podarowała”. I wszędzie jest mnóstwo smacz-
nych, dużych torebek nasiennych, którymi pilnie napeł-
niam swój układ pokarmowy.
A ja panie Tadeuszu mam olbrzymie stanowisko tej rośliny. Ba u mnie nie wiadomo czego dorasta do ponad 3 metrów i więcej a doktor podaje tylko 2 m 🙂 Fajnie wygląda. A że rośnie tak wysoko to wcale nie dziwne bo to roślina rodem z Himalajów. Ale jak trafiła do Kraśnika to nikt nie wie :)i na dodatek jest tylko w jednym miejscu ba razem z kolczurką klapowaną. Pewnie obie przywędrowały rzeką nad którą rosną. Mam więc dwie cenne rośliny na raz. Mało tego kolczurka zadusiła już czarną topolę ale z niecierpkiem żyje w znakomitej komitywie. Do super „inwazyjnego tria” brakuje tam tylko rdestowca
Mam tej rośliny cała mase, mama-wielbicielka kwiatów posiała nasionko,które dostała nie wiadomo skad i teraz mam plantację niecierpka, zainteresowana ta roslina zaaczełam szukac w internecie i znalazłam własnie to forum, gdyby ktos był zainteresowany nasionkami-prosze o kontakt, własnie dojrzewają. Zaczne robic nalewki z tej roślinki. Nasionka faktycznie smakują orzechowo:)
Plantacje niecierpka są w każdym kraśnickim lesie to pewnie cicha zasługa hodowców drzew /zawód leśnika już niestety zanikł :(/ Ten rok jest dla niecierpka fatalny ze względu na mokry, a nawet supermokry lipiec. Właśnie kwitnie niecierpek gruczołowaty. Rosyjscy zielarze uznają tylko niecierpka pospolitego /rzadki ostatnio/ i gruczołowaty zwany czasem himalajskim. Jak zimą potłumaczę trochę o nich to na pewno informację o tym na blogu doktora zamieszczę. W końcu blog doktora to dla wszystkich zajmujących się zielarstwem na świecie niedościgły wzór.
Czy nalewkę mozna robic tylko z suszu czy też jest możliwe uzycie swieżego zioła i owocostanów.
Tuszę, iż Tinctura Herbae et Fructae Impatientis sporządzamy na świeżym zielu. No i oczywiście, hmm…,
ciepłym alkoholu, Drogi RobG56… Pozdrowienia dla Braci
Zielarskiej z Mazowsza.
Himalajskie niecierpki widziałem już nad Odrą we Wrocławiu, na razie skromne stanowisko. Cóż, transport wodny robi swoje.
Jesienią nad Bystrzycą widziałem olbrzymie niecierpki, zda się, drobnokwiatowe. Miały jednak spokojnie z metr siedemdziesiąt, więc zasugerowano mi że to jednak pewnie pospolite.
Jednego jestem pewiem: nie były himalajskie.
Na Jezioraku jest wyspa Bukowiec – rośnie tam mnóstwo niecierpka himalajskiego.
Warmia i Mazury pełne są niecierpka gruczołkowatego 🙂 I bardzo dobrze, bo rośnie on tam, gdzie niewiele innych roślin dałoby radę. Niedaleko znalazłam np. poletko niecierpka pokojowo współistniejącego z… podbiałem 🙂
Gumpek, co robisz z kolczurki, bo ta osiedliła się u nas na drewutni 🙂
[…] Więcej przepisów, np. na nalewki z niecierpka na stronie Doktora —-> klik […]
Nie wiem skąd taka radość z obecności niecierpka gruczołowatego, a jeszcze propozycja rozsiewania. U nas niecierpek zarasta coraz większe połacie i niestety zagłusza nasze rodzime rośliny. Znaleźć coś ciekawego tam, gdzie zamieszkał niecierpek gruczołowaty to wyczyn nie lada. Rozsiewa się to draństwo w zastraszającym tempie bo jego nasiona strzelają dość daleko. Owszem nasiona smaczne , sama robię z nich sobie niby chałwę, po roztarciu z miodem. Z liści robię fermentowaną herbatę, kwiaty wrzucam do sałatek. Ale kiedy spotykam gdzieś w lesie lub innym terenie zielonym nowe niewielkie stanowisko niecierpka himalajskiego to wyrywam go całego z korzeniami. Bo z doswiadzenia wiem, że jeśli tego nie zrobię to za rok dwa cały teren bedzie w niecierpku.
[…] Napar lub nalewka z żółtych kwiatów niecierpka nadaje siwym i jasnym włosom złocisty odcień. (źródło https://rozanski.li/?p=634). […]
[…] Bardzo cenny leczniczo jest olej otrzymywany z nasion, bogaty w witaminę F i fitosterole, kwas alfa-parynarowy. Kwas parynarowy jest cytotoksyczny wobec komórek nowotworowych, mi.in. białaczki (monocytowa leukemia). źródło: https://rozanski.li/634/niecierpek-impatiens-w-praktycznej-fitoterapii/ […]