Jaśminowiec wonny – Philadelphus coronarius Linne

W Krośnie w czasach socjalizmu, podobnie jak w innych ówczesnych miastach wojewódzkich, o wiele bardziej dbano o zieleń niż obecnie. Sadzono sporo krzewów, wystawiano donice z petuniami, surfiniami, begoniami, szałwiami, lwią paszczą, bratkami, dbano o klomby (obsadzone najczęściej różami). Będąc ostatnio w Krośnie odwiedzałem jak zawsze miejsca, w których niegdyś sporo przebywałem. Spotkałem również stare znajome rośliny, resztki dawnej zieleni miejskiej i parkowej. Wśród nich zauważyłem jaśminowce, które nie mają nic wspólnego z jaśminkiem lekarskim (jaśminem lekarskim) – Jasminum officinale Linne z rodziny oliwkowatych – Oleaceae, stosowanym w lecznictwie, do wyrobu olejku jaśminowego, dodawanym do herbat (herbaty jaśminowe).

Jaśminowiec wonny (ang. White Syringa; niem. Pfeifenstrauch, franc. Seringa en couronne, ital. Fior d’ angelo, Gelsomino dei frati) – Philadelphus coronarius L. należy do rodziny skalnicowatych – Saxifragaceae, w niektórych systemach taksonomicznych rodzina  Philadelphaceae lub hortensjowate – Hydrangeaceae i pochodzi z Południowej  i Południowo-Wschodniej Europy. Jest krzewem dorastającym do ok. 3 m wys. o białych wonnych kwiatach i jajowatych ciemnozielonych liściach. Owocem jest torebka. Czasem w ogrodach jest mieszaniec Philadelphus lemoinei (Philadelphus coronarius x Philadelphus microphyllus) o pachnących, białych, czasem pełnych kwiatach (niższy krzew).

Liście jaśminowca zawierają kumarynowce (umbeliferon, skopoletyna, hydrangetyna), fitosterole (stigmasterol, sitosterol, taraksasterol), trójterpeny (kwas ursolowy, beta-amyryna, kwas oleanolowy), olejek eteryczny bogaty w tlenki linalylu, acetofenon, trans-myrtanol, nopinon, myrtenol, myrtenal, jasmon, benzoesan 3-heksenylu, benzotiazol, aldehyd 2-aminobenzoesowy, aldehyd weratralowy, farnezol, limonen, linalol, aldehyd benzoesowy, estry kwasu salicylowego (np. metylu), nezukol, geraniol, farnezen, beta-jonon. W olejku ze świeżych liści dominuje farnezol (ok. 37%) i epoksyd humulenu (ok. 3%). W liściach są  obecne fenolokwasy (kwas gentyzynowy, waniliowy, protokatechowy, syryngowy, 4-hydroksybenzoesowy, 4-hydroksyfenylooctowy, p-kumarowy, ferulowy, kawowy, cynamonowy, synapinowy), leukoantocyjanidyny, garbniki, flawonoidy (kwercetyna, kaempferol), saponiny, sacharydy (hamameloza, sacharoza).

Kwiaty jaśminowca zawierają flawonoidy i olejek eteryczny bogaty w farnezol (30-40%%), nonanal (ok. 11%), nopinon (3-4%), epoksyd humulenowy (ok. 3%),  terpinolen (ok. 2,3%), nezukol (ok. 1,6%), umbelulon (ok. 2%). W olejku ze świeżych kwiatów dominuje epi-13-manool (ok. 47-48%) i izolongifolol (ok. 5%).

Umbeliferon absorbuje promienie UV. Skopletyna działa hipotensyjnie (obniża ciśnienie tętnicze), rozkurczowo i cytotoksycznie. Kwas ursolowy działa przeciwzapalnie, cytotoksycznie i obniża poziom cholesterolu we krwi. Kwas oleanolowy działa ochronnie na miąższ wątroby. Farnezol działa spazmolitycznie i uspokajająco. Kwas cynamonowy posiada aktywność antybakteryjną, przeciwnowotworową i fungistatyczną. Farnezen działa przeciwzapalnie. Limonen działa przeciwnowotworowo. Kwas kawowy wywiera wpływ bakteriostatyczny i hepatoprotekcyjny (ochronny na miąższ wątroby). Kwas ferulowy i flawonoidy maja aktywność antyagregacyjną, przeciwzapalną, przeciwzakrzepową i antybakteryjną. Kwas ferulowy ochrania wątrobę.

Analizując dane dotyczące zastosowania w ziołolecznictwie ludowym i skład surowców można określić działanie lecznicze: uspokajające, przeciwzapalne, napotne, przeciwbakteryjne, rozkurczowe na mięśnie gładkie i obniżające ciśnienie krwi. Składniki obniżają również poziom cholesterolu we krwi. W tradycyjnym ziołolecznictwie stosowane w chorobach ginekologicznych.

W latach 80 XX wieku zbierałem kwiat jaśminowca i suszyłem, myśląc, że ten będzie substytutem trudno dostępnego wówczas kwiatu jaśminu lekarskiego. Niestety po wysuszeniu kwiaty już nie pachniały jaśminowo, dlatego zaniechałem stosowania tego surowca. Skład chemiczny olejku ulega zmianom w czasie suszenia. Dziś mamy jednak wiedzę na temat tych substancji i możemy surowiec stosować umiejętnie w leczeniu nadciśnienia, stanów zapalnych gruczołu krokowego, miażdżycy – szczególnie z towarzyszącym nadciśnieniem, ponadto stanów skurczowych przewodu pokarmowego i zaburzeń trawiennych. Napar z kwiatów lub liści będzie działał przeciwzapalnie i antyseptycznie na skórę i błony śluzowe (przemywanie, płukanki, okłady). Surowiec częściowo działa podobnie jak kwiat lipy.

Istnieją również doniesienia naukowe na temat właściwości leczniczych jaśminowca. Alkoholowe wyciągi hamują rozwój Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Enterococcus faecalis i Pseudomonas aeruginosa (wywołuje zakażenie przyranne, posocznicę, zapalenie ucha środkowego i zapalenie płuc). Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi wymiatają wolne rodniki i nadtlenki, stabilizują strukturę błon komórkowych. Nalewka – Tinctura Philadelphi 1:3 na alkoholu 40-60%: 5 ml 2-3 razy dziennie doustnie, ponadto do przemywania, po rozcieńczeniu z wodą do okładów i przemywania. W stanie nierozcieńczonym do pędzlowania

Z kwiatów można przyrządzać napar na wodzie lub mleku (2 łyżki na szklankę mleka lub wody) i pić 2-3 szklanki naparu dziennie. Z liści napar (1 łyżka na szklankę wrzącej wody) pic w ilości 2-3 szklanek dziennie. Naparem płukać również jamę ustną i gardło przy stanach zapalnych. Stosować także do okładów i przemywania skóry trądzikowej, z wypryskami i stanami zapalnymi pochodzenia bakteryjnego.

   
Philadelphus coronarius L. – jaśminowiec wonny, czerwiec 2009 r., Krosno