Medycyna dawna i współczesna

Nefrol – płyn doustny jako klasyczne i efektywne urotropicum.

Niedawno robiąc zakupy w aptece internetowej natknąłem się na polski preparat ziołowy – Nefrol, którego producentem jest Herbapol w Krakowie. Znałem go, ale szczerze mówiąc zapomniałem o nim, a szkoda. Dlatego dzisiaj opiszę ten produkt, choć wielu moim Czytelnikom może wydać się, że zrobiłem w ten sposób swoistego rodzaju reklamę. Myślę jednak, że takie preparaty, które osobiście kojarzę z dawnymi czasami polskiego przemysłu zielarskiego, powinny być przeze mnie przypominane i jeśli na to zasługują – chwalone.

Nefrol to wybitny klasyk w grupie leków ziołowych. Cudowny skład, nic nie mam do zarzucenia. Świetnie skomponowany. Ma postać płynu do stosowania doustnego. 100 g zawiera nalewkę złożoną (1 : 7) z: 6,9 g ziela nawłoci, 3,7 g korzenia i ziela mniszka lekarskiego, 2,47 g owoców aminka, 0,71 g naowocni fasoli. Należy zwrócić uwagę, że w Nefrolu zachował się cenny składnik – aminek egipski – Ammi visnaga (L.) Lamarck.

Aminek egipski pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. Należy do rodziny baldaszkowatych – Umbelliferae (=Apiaceae). Surowcem jest owoc – Fructus Ammi visnagae. W owocach zawarte są furanochromony (pochodne gamma-pironu) 1-1,6%, np. kellina, wisnagina, kellinina i kellol. Wśród piranokumaryn (0,2-0,5%) obecnych w owocach można wyróżnić wisnadynę, samidynę i dwuhydrosamidynę. Istotnymi składnikami są również flawonoidy: kaempferol, izoramnetyna i kwercetyna. Owoce są zasobne w tłuszcze (ok. 15-18%) i białka (12-14%). Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi z owoców aminka wpływają moczopędnie, rozkurczowo na mięśnie gładkie, przeciwastmatycznie i hipotensyjnie. Rozszerza naczynia wieńcowe, zapobiega dusznicy bolesnej. Rozszerza oskrzela i oskrzeliki. Rozkurcza mięśnie gładkie naczyń krwionośnych, jelit, żołądka i układu moczowego. W medycynie dawnej aminek egipski zalecano przy astmie oskrzelowej, dusznicy bolesnej, chorobie wieńcowej, nadciśnieniu, obrzękach i puchlinie wodnej, skąpomoczu, kamicy moczowej i dyskinezach dróg żółciowych. Kelina działa fotosensybilizująco, stąd nie należy opalać się podczas zażywania preparatów z aminka egipskiego. Nalewkę z pogniecionych owoców aminka 1:10 na alkoholu 70% podawano w dawce 40 kropli 3 razy dz. w niewielkiej ilości wody. Dr med. Gerhard Madaus (1890-1942) w terapiach biologicznych traktował aminek jako środek przeciwkamiczy (antilithiasis), oczyszczający drogi moczowe z piasku i złogów.

Kolejnym składnikiem preparatu jest nawłoć – Solidago (rodzina Compositae, Asteraceae). W Polsce rodzimym gatunkiem nawłoci jest nawłoć pospolita – Solidago virgaurea Linne. Surowcem zielarskim jest ziele nawłoci – Herba Solidaginis. W Farmakopei Europejskiej uwzględnione są, obok ziela nawłoci pospolitej, również ziele nawłoci kanadyjskiej i nawłoci olbrzymiej (późnej) – wysuszone, pocięte lub całe części nadziemne Solidago gigantea Aiton lub Solidago canadensis L., a także ich odmiany, mieszańce i mieszaniny. Nawłoć kanadyjska i nawłoć olbrzymia (późna) są w polskiej florze kenofitami, czyli gatunkami obcego pochodzenia. Polifenole i saponiny zawarte w surowcu tworzą związki kompleksowe z wieloma ksenobiotykami (substancjami obcymi dla organizmu), czyniąc je łatwo rozpuszczalnymi w wodzie. Dzięki temu wiele toksyn może być usuniętych z organizmu wraz z moczem i potem. Glikozydy fenolowe i saponiny zwiększają filtrację w kłębuszkach nerkowych i zmniejszają resorpcję zwrotną w kanalikach nerkowych. Antocyjany, fenolokwasy i flawonoidy zawarte w nawłoci działają dodatkowo przeciwzapalnie, przeciwwysiękowo i rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego oraz układu moczowego. Wpływ diuretyczny wynika z hamowania enzymu konwertującego angiotensynę (ACE) i hamowania aktywności obojętnej endopeptydazy (NEP). Flawonoidy i fenolokwasy wykazują aktywność przeciwrodnikową, przeciwzapalną, antyoksydacyjną, przeciwwysiękową i stabilizującą na strukturę błon komórkowych.
W nawłoci pospolitej znajduje się około 1-1,5% flawonoidów, a Farmakopea Europejska wymaga, aby w tym surowcu było przynajmniej 0,5%, ale nie więcej niż 1,5% flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd.
Ziele i kwiatostany nawłoci kanadyjskiej i późnej zawierają również flawonoidy, przy czym Farmakopea Europejska wymaga minimum 2,5% flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd. W naturalnych warunkach nawłoć późna zawiera około 3,8–4% flawonoidów, natomiast nawłoć kanadyjska około 2-2,4%, dlatego aby sprostać wymogom producenci mieszają oba gatunki (nawłoć późna podbija ogólną zawartość flawonoidów). Kwiat i ziele nawłoci to surowce typowo flawonoidowo-trójterpenowe.
Nawłoć późna zawiera przede wszystkim kwercetynę (ramnozyd kwercetyny, kwercytryna).
Nawłoć kanadyjska jest bogata w rutynozyd kwercetyny (rutozyd).
Nawłoć pospolita obfituje w kwercetynę, kemferol i rutozyd.
W zielu i kwiatostanach nawłoci pospolitej występują również saponiny trójterpenowe typu olean-12-en (0,2-0,3%), kwas poligalowy. Wśród charakterystycznych saponin zidentyfikowano tzw. virgaureasaponiny B, C, D, E. W surowcu zawarte są również olejek eteryczny 0,12–0,5% (bogaty w gamma-kadinen 40–60%, alfa-i beta-pinen, mircen, limonen oraz germakren D), glikozydy fenolowe 0,2–1%, pochodne estrów benzoesowo-salicylowych (leiokarpozyd, virgaureozyd A), kwasu kawowego, chlorogenowego, chinowego i salicylowego, ponadto diterpeny i irydoidy. Nawłoć kanadyjska i nawłoć późna również posiadają saponiny trójterpenowe 2–3% (giganteasaponiny, bajogenina), olejek eteryczny 0,6%, dwuterpeny, pochodne kwasu kawowego, chlorogenowego, ferulowego, salicylowego i chinowego. Olejek eteryczny kwiatów nawłoci późnej jest bogaty w germakren D, cyklokolorenon, pineny i alfa-garjunen. Olejek z kwiatów nawłoci kanadyjskiej obfituje z kolei w curlon, germakren D, alfa-pinen, beta-seskwifelandren i limonen.
Za działanie moczopędne odpowiedzialne są saponiny trójterpenowe, flawonoidy i lejokarpozyd.
Dr Gerhard Madaus zalecał wyciągi wodne z nawłoci przy chronicznym zapaleniu nerek, przeroście gruczołu krokowego, chorobach reumatycznych, cukrzycy, dychawicy oskrzelowej, chorobach gardła i skóry (egzema). W chorobach urologicznych polecał łączyć nawłoć z jałowcem i brzozą. Wspomina o nalewce ze świeżego ziela lub samych kwiatów nawłoci pospolitej. Dr Madaus opracował liczne mieszanki urologiczne, w których obok ziela nawłoci zawarł również ziele połonicznika, liść ortosyfonu, liść borówki, ziele skrzypu, liść jasnoty białej, liść brzozy oraz liść mącznicy, wykorzystując synergizm farmakologiczny wymienionych surowców. Dr Friedrich Oesterlen (1812–1877) podał informacje o stosowaniu ziela nawłoci pospolitej w leczeniu skąpomoczu, krztuśca i puchliny wodnej.
Współczesne wyniki badań dowiodły, że wodne i wodno-alkoholowe wyciągi z nawłoci pospolitej, kanadyjskiej i późnej rzeczywiście zwiększają diurezę, wzmagają wydalanie chlorku sodu, mocznika, kwasu moczowego, wpływają przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo i rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, układu oddechowego i moczowego. Saponiny nawłoci zapobiegają tworzeniu biofilmu w układzie moczowym, wzmagają jego degradację, przez co mogą przyczyniać się do hamowania rozwoju grzybów i bakterii. Wykazano aktywność fungistatyczną i bakteriostatyczną wyciągów z nawłoci.
In vitro wykazano aktywność antyoksydacyjną i przeciwrodnikową wodnych wyciągów z nawłoci pospolitej. Za działanie przeciwzapalne i przeciwwysiękowe odpowiada wiele związków flawonoidowych i fenolowych, np. kwercetyna, rutyna, kwas 3,5-dikawoilochinowy. Alkoholowe wyciągi z nawłoci hamują peroksydację liposomów fosfatydylocholinowych. In vivo (na szczurach) wykazano działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe wyciągów wodno-alkoholowych z ziela nawłoci pospolitej. In vitro frakcja białkowa wodnych wyciągów z nawłoci miała aktywność cytotoksyczną wobec licznych linii komórek rakowych, np.: czerniaka, raka gruczołu krokowego, raka piersi, raka drobnokomórkowego płuc. Polisacharydy wyizolowane z nawłoci kanadyjskiej wywierały wpływ immunomodulujący u myszy. Wodne wyciągi (napar, odwar) z ziela i kwiatostanów nawłoci wzmagają procesy odtruwania organizmu. Usuwają szkodliwe produkty przemiany materii, zapobiegają powstawaniu złogów w układzie moczowym. Zmniejszają również obrzęk gruczołu krokowego. Flawonoidy mogą zwiększać elastyczność i wytrzymałość naczyń krwionośnych. In vitro stwierdzono, że nawłoć hamuje leukocytarną elastazę, co można wykorzystać w leczeniu stanów zapalnych układu oddechowego. Napar nawłoci zastosowany na skórę przyspiesza procesy detoksykacji, usuwa stany zapalne, poprawia krążenie krwi w naczyniach włosowatych, powstrzymuje rozwój bakterii.
Wskazania do stosowania preparatów nawłoci są związane przede wszystkim z chorobami układu moczowego i chorobami metabolicznymi: stany zapalne i zakażenia układu moczowego i płciowego, kamica moczowa, nadciśnienie, stany zapalne i infekcje układu oddechowego, zatrucia, zaburzenia metaboliczne, cukrzyca, choroby reumatyczne, metaboliczne choroby skórne, dermatozy.

Ziele i korzeń mniszka – Herba et Radix Taraxaci pozyskiwane są z gatunku mniszek lekarski – Taraxacum officinale Weber – nazwa gatunkowa zbiorcza (syn. Leontodon taraxacum L., Taraxacum vulgare Lam., Taraxacum Dens-leonis Desfontaines), z rodziny złożonych – Compositae (Asteraceae). Surowce zawierają kwasy fenolowe (kawowy, chlorogenowy, cykoriowy); 24-40% inuliny (korzeń), trójterpeny (taraksasterol, beta-amyryna, taraksakozyd), glikozyd kwasu taraksynowego i taraksadiolu, fitosterole, flawonoidy (luteolina, apigenina, chryzoeriol, kwercetyna, izoramnetyna), sole potasu (w zielu 4,5%), inozytol (ziele 5-7%). Zawartość inuliny w korzeniu jest zmienna i zależy od fazy wegetacyjnej; największa jest w jesieni. Mniszek był w medycynie opisywano głównie jako środek typowo „wątrobowy” (hepatica). Wyciągi wodne i alkoholowe, jak i sam sok z mniszka posiadają silne właściwości żółciopędne, żółciotwórcze, odtruwające, przeciwzapalne i rozkurczowe. Przetwory te pobudzają wydzielanie soku żołądkowego bogatego w kwas solny i pepsynę, ponadto soku trzustkowego i enzymów jelitowych. Składniki czynne mniszka wywierają wpływ hepatoprotekcyjny, zapobiegają stłuszczeniu i marskości wątroby oraz powstawaniu kamicy żółciowej. Mniszek to cenny środek lipotropowy, czyli regulujący przemiany lipidów i zapobiegający stłuszczeniu narządów miąższowych. Wzmaga usuwanie szkodliwych lub zbędnych produktów przemiany materii. Zwiększa diurezę oraz usuwanie kwasu moczowego. Obniża poziom cholesterolu i cukru we krwi. Wg dra G. Madausa mniszek poprawia trawienie, wzmaga apetyt, reguluje wypróżnienia, a nawet lekko rozwalnia, oczyszcza krew. Jest cenny dla wątroby (np. przy stanach zapalnych, żółtaczce). Działa przeciwcukrzycowo. Podkreślił wartość surowca w leczeniu chorób układu moczowego: stany zapalne pęcherza moczowego i nerek, puchlina wodna, kamica moczowa.

Ostatni składnik ziołowy preparatu Nefrol to owocnia fasoli (naowocnia) – Pericarpium Phaseoli. Owocnia pozyskiwana jest z gatunku Phaséolus nánus Linné (=Ph. vulgaris var. nanus Ascherson). Zawiera alkohole cukrowe (inozytol), cholinę, trygonelinę, alantoinę, fitosterole, aminokwasy (arginina, tyrozyna, leucyna, lizyna, tryptofan, asparagina, kwas pipekolowy = kwas piperydyno-2-karboksylowy), kwas traumatowy ((2E)-dodec-2-enedioic acid), fenolokwasy, saponiny, flawonoidy, kwas krzemowy, związki mineralne (krzem, chrom, potas, miedź, kobalt, nikiel). Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi mają właściwości moczopędne, przeciwcukrzycowe, przeciwartretyczne, odtruwające i przeciwkamicze (zapobiegające powstawaniu kamieni moczowych). Fasola jako środek moczopędny została opisana przez Bock’a (1565 r.), Matthiolus’a (1501-1577) i Kneipp’a (1821-1897). Dawniej właściwości przeciwcukrzycowe przypisywano dwóm związkom glikokininowym: fazeolin’ie (białko) i fazeol’owi (kumestan). Za działanie hipoglikemiczne może także odpowiadać pterokarpan, należący do izoflawonoidów, a dawniej również nazywany w wielu publikacjach faseoliną. Dr G. Madaus opisał Phaseolus vulgaris L. jako środek moczopędny i przeciwcukrzycowy, zalecany w chorobach sercowych.

Nefrol należy zażywać w dawce 5 ml 3 razy dziennie.

www.laboratoriumzielarza.pl

Rośliny przeciwwirusowe przydatne w praktycznej fitoterapii.

Wiele znanych roślin zielarskich zawiera substancje przeciwwirusowe o różnym mechanizmie działania. Większość z nich wpływa dodatkowo immunostymulująco. Można je wykorzystać do terapii i profilaktyki chorób wirusowych. Obecnie mamy okres zwiększonej zachorowalności na schorzenia wywołane wirusami.

W tabeli przedstawiłem rośliny, które zostały opisane w biologii i medycynie jako wirusobójcze lub wirusostatyczne. Preferowałem raczej te, które były stosowane w leczeniu chorób wirusowych, nawet wtedy, gdy nie znano jeszcze samego wirusa oraz takie, których aktywność wykazano w badaniach in vivo. Jeżeli nie podałem gatunku, lecz tylko rodzaj, oznacza to, że substancja odpowiedzialna za działanie przeciwwirusowe znajduje się w wielu gatunkach i jest charakterystyczna chemotaksonomicznie dla całego rodzaju. W dziale posologia podałem formy preparatów i sposób ich podania (dawkowania). Dobrze jest skojarzyć podczas kuracji co najmniej dwa różne surowce. Wyselekcjonowano rośliny o szerokim spektrum działania przeciwwirusowego.

Roślina przeciwwirusowa	Posologia
Aloe – Aloes	Maceraty na wodzie, na płynie Ringera ze świeżego ziela/liści; 1:20; sok niepasteryzowany; 15-25 ml na czczo. Extractum Aloe – amp. 1 ml – 1 amp. dziennie podskórnie lub domięśniowo co dwa dni, przez miesiąc. Biostymina – amp. doustnie 1 amp. 3 razy dziennie po 1 przez miesiąc (doustnie dzieci).
Agrimonia – rzepik	Macerat ze świeżego ziela lub całej rośliny 1:20, 100 ml 3 razy dz.; nalewka 1:10 in 40% eth. 3 razy dz. po 5-10 ml w 100 ml wody.
Anagallis – kurzyślad	Cała roślina, świeża, macerat 1:20 – 25-50 ml 3 razy dz., napar ze świeżego lub suchego surowca 1% 120 ml 3 razy dz.; nalewka na świeżym zielu 1:10 in 40% eth. 10 ml 3 razy dz.
Backhousia citridora F. Muell – mirt cytrynowaty	Napar 1-2% – 120 ml 3 razy dz., nalewka 1:10 in 70% eth. 3-5 ml 3 razy dz. Olejek eteryczny – 3 razy dz. po 5 kropli na melasie. Inhalacje, aromatyzowanie pomieszczeń, wcieranie w skórę.
Bergenia	Liście, kłącza, cała roślina; napar z suchego surowca 1,5% 3 razy dz. po 120 ml, macerat na świeżym surowcu 1:20 – 3 razy dziennie po 50 ml; nalewka 1:10 in 40% eth. na świeżym surowcu 5-10 ml w 100 ml wody na czczo 3 razy dz.
Cannabis sativa L., C. ruderalis Janisch.	Liście, szczyty pędów – świeże lub suche, macerat ze świeżego zwilżonego spirytusem surowca 1:20 na wodzie 100-150 ml 3 razy dz.; napar ze świeżego lub suchego surowca 2-2,5% 3 razy dz. po 100-120 ml; nalewka na suchym lub świeżym surowcu 1:10 in 70% eth. 10 ml 3 razy dz. w melasie. Olejek eteryczny z konopi: 5 kropli 3 razy dz. na melasie. Do aromatyzowania pomieszczeń, inhalacji, dezynfekcji. Ponadto do sporządzenia płynu odkażającego 1% roztwór olejku w izopropanolu.
Cedrus – Cedr	Olejek eteryczny – 3 razy dz. po 5-8 kropli 3 razy dz.; nalewka z gałązek 1:10 in 70% eth. 3 razy dz. po 5 ml; odwar z drewna cedrowego gotowany 10 minut 2% 3 razy dz. po 100 ml, napar 2-3% z igliwia, gałązek 3 razy dz. po 120 ml.
Centella – wąkrotka	Nalewka na 70% eth. 3 razy dz. po 5 ml (1:10).
Cetraria islandica Achar. – płucnica, porost islandzki	Nalewka 1:10 in 70% eth. 3 razy dz. po 3-5 ml.
Chelidonium majus L., glistnik jaskółcze ziele	Świeża cała roślina – macerat 1:20 na wodzie lub lepiej sterofundin, albo płynie Ringera; 25 ml 3 razy dz., nalewka na świeżym surowcu 1:10 in 70% eth. 1 ml 3 razy dz. w 100 ml wody.
Cistus ladanifer L. – czystek ladanowy	Świeże ziele – napar 1-1,5% 120 ml 3 razy dz., nalewka na świeżym zielu 1:10 in 70% eth. 3 razy dz. po 2-3 ml; olejek eteryczny 3 razy dz. po 3-4 krople.
Drosera rotundifolia L. – rosiczka	Madaus: cała świeża roślina, nalewka 1:10, D1 in 45% eth. 15-20 kropli 3 razy dz.; DROSERA N Oligoplex Liquidum – krople, jak wyżej, w łyżce wody.
Dziewanna – Verbascum	Nalewka na świeżych kwiatach lub całym kwitnącym zielu 1:10 in 70% eth. 5 ml 3 razy dz., napar na świeżym zielu lub kwiatach 2-3% 3 razy dz. po 120 ml; olejek eteryczny 4 krople 3 razy dz.
Elettaria cardamomum (L.) Maton – kardamon	Owoce suche – nalewka 1:10 in 70% eth. 5 ml 3 razy dz., napar 1-2% 3 razy dz. po 120 ml; olejek eteryczny 4 krople 3 razy dz. na melasie. Odkaża pomieszczenia.
Eleutherococcus senticosus Rupr. & Maxim.	Nalewka 1:5-10 in 70% eth., 3 razy dz. po 5 ml. Nalewka na Ukrainie i w Rosji dostępna w aptekach.
Epimedium sp.	Może być surowiec z naszego klimatu (uprawy). Nalewka 1:10 in 70% eth. 3 razy dz. po 5 ml; uwaga na działanie uboczne ! efektywnie zwiększa wzwód prącia.
Galanthus nivalis L. – śnieżyczka przebiśnieg	Nalewka z cebulek 1:10 in 70% eth. 3 razy dz. po 10-15 kropli.
Geranium – bodziszek (G. sanguineum L., G. phaeum L., G. pratense L.)	Cała roślina wraz z korzeniem, korzeń; macerat 1:20 – 100-150 ml 3 razy dz., napar z surowca 2% 3 razy dz. po 150 ml, nalewka 1:10 in wth. 40% – 10 ml 3 razy dz. w 100 ml wody
Geranium robertianum L. – bodziszek cuchnący	Cała roślina, najlepiej świeża – napar 3% 120 ml 3 razy dz., nalewka na świeżym zielu 1:10 in 70% eth., 3 razy dz. po 2-3 ml; olejek eteryczny z całej rośliny – 3 krople 3 razy dz. (bardzo silny!).
Geum – kuklik	Cała roślina, świeża; macerat na wodzie 1:20, 50 ml 3 razy dz.; nalewka na świeżym surowcu 1:10 in 70% eth., 3 razy dz. po 5-10 ml.
Hamamelis virginiana L. – oczar	Nalewka z kory świeżej, gałązek świeżych, kwiatów 1:10 in 60% eth., 3 razy dz. po 2 ml w 100 ml wody.
Hyssopus – Hyzop	Świeże lub suche ziele – nalewka in 70% eth. 1:10, 5-10 ml w 100 ml wody. Świeże ziele pewniejsze. Olejek eteryczny – 3 razy dz. po 5 kropli w łyżce melasy. Nacieranie, inhalacje, aromatyzowanie pomieszczeń, dezynfekowanie roztworem 0,5-1% olejku w izopropanolu lub etanolu 70%
Inula – oman	Korzeń świeży lub suchy, napary 2% 120 ml 3 razy dz., nalewka 1:10 in 70% eth. 3 ml 3 razy dz. Olejek eteryczny – 4 krople 3 razy dz. na melasie. Aromatyzowanie pomieszczeń, inhalacje, nacieranie.
IPECACUANHA N Oligoplex Liquidum	Madaus: 15 kropli 4 razy dziennie (w łyżce wody)
Jeżówka – Echinacea	Echinacea comp. – 1 amp. codziennie podskórnie lub domięśniowo przez 5-10 dni; oligopleksy dra Madausa Echinacea, preparaty Madausa o nazwie Echinacin. Sok, macerat ze świeżej całej rośliny lub ziela lub korzenia, macerat 1:20 na Sterofundin lub płynie Ringera – 25-50 ml 3 razy dziennie na czczo; nalewka na świeżym surowcu 1:10 in 60-70% eth. 5-10 ml 3 razy dz. w 100 ml wody.
Juglans regia L., Juglans nigra L., orzecz włoski, orzech czarny	Kora, pączki, liście, owoce niedojrzałe – nalewka 1:10 in 60-70% eth. 3 razy dz. po 5-10 ml, napar ze świeżych surowców 2% – 50 ml 3 razy dz.
Kocanki – Helichrysum	Świeża lub sucha roślina, nalewka 1:10 in 70% eth. 5-10 ml w 100 ml 3 razy dz.; napary z ziela zwilżonego spirytusem 1-1,5%, 100-120 ml 3 razy dz. Olejek eteryczny – 5 kropli 3 razy dz. na melasie, ponadto smarowanie ciała, inhalacje, dezynfekowanie pomieszczeń, odkażanie 0,5-1% roztworem olejku w izopropanolu.
Kora mydłoki – mydłodrzew właściwy (Quillaja saponaria Molina)	Kora sucha z mydłoki, napar 1% 3 razy dz. po 50 ml, w razie nudności dawki zmniejszyć.
Laurus nobilis L. – wawrzyn, laurowiec	Nalewka ze świeżego lub suchego liścia, owoców 1:10 in 70% eth. 3 razy dz. po 5 ml; olejek eteryczny 4 krople 3 razy dz.; olej tłusty aromatyczny z owoców – ½ łyżeczki 3 razy dz. Dezynfekuje pomieszczenia.
Leptospermum petersonii F.M. Bailey (Manuka cytrynowa)	Olejek z gałązek lub liści 4-5 kropli 3 razy dz. Aromatyzowanie pomieszczeń. Nacierania. Inhalacje.
Ligustrum – ligustr	Nalewka ze świeżej kory, gałązek wiosennych, z pączkami 1:10 in 70% eth., 3 razy dz. po 5 ml; odwar z gałązek 2% – 3 razy dz. po 100 ml, napar z kwiatów 2% 100 ml 3 razy dz.
Mydlnica lekarska – Saponaria officinalis L.	Korzeń mydlnicy, suchy; odwar 1% 3 razy dz. po 100 ml. W razie nudności dawkę zmniejszyć.
Nigella sativa L. – czarnuszka	Olejek eteryczny 5 kropli 3 razy dz., olej tłusty aromatyczny – 2 razy dz. po 1 łyżce, w ostrych stanach 3 razy dz.; nacieranie olejkiem eterycznym i aromatyzowanie nim pomieszczeń. Nalewka na gniecionych owocach 1:10 in 70% eth. 3 razy dz. po 5 ml.
Ocimum – bazylia	Napar 2-3% ze świeżego ziela 3 razy dz. po 120 ml; nalewka 1:10 in 70% eth. 5-10 ml w 100 ml wody 3 razy dz. Olejek eteryczny 3 razy dz. po 5 kropli na melasie. Do nacierania, inhalacji, aromatyzowania pomieszczeń. Odkażanie roztworem 1% na izopropanolu lub etanolu.
Origanum majorana L. – majeranek	Olejek eteryczny 5 kropli 3 razy dz. na melasie, ponadto do smarowania, inhalacji, aromatyzowania pomieszczeń. Nalewka na świeżym majeranku 1:10 in 70% eth. 5-10 ml 3 razy dz.; napar z suchego lub świeżego surowca 3% 120 ml 3 razy dz.
Phytolacca americana L. – szkarłatka	Madaus: Urtica Oligoplex N – krople; Phytolacca Injeel Forte Ampullen – 1 amp. podskórnie lub domięśniowo 1 raz w tygodniu, 10 zastrzyków
Pimenta racemosa (Mill.) J.W. Moore – korzennik Pimenta dioica (L.) Merr.	Olejek eteryczny z liści – 3 razy dz. po 3-5 kropli, do nacierania i inhalacji również. Do aromatyzowania pomieszczeń. Nalewka z liści lub owoców 3 razy dz. po 2,5 ml na melasie (1:10 in 70% eth.). Olejek z owoców – jak wyżej.
Piper cubeba L.	Nalewka na owocach 1:10 in 70% eth. 1 ml 3 razy dz., napar 1% ze zwilżonych spirytusem pogniecionych owoców 3 razy dz. po 120 ml; olejek eteryczny kubebowy (pieprz kubeba) 4 krople 3 razy dz.
Polygonum cuspidatum Siebold & Zucc. = Reynoutria japonica Houtt., rdestowiec	Nalewka na świeżym kłączu 1:10 in 70% eth. 3 razy dz. po 5 ml; odwar z kłączy 2-3% – 120 ml 3 razy dz.
Portulaca oleracea L. – portulaka pospolita	Cała świeża roślina: macerat 1:20 50 ml 3 razy dz., nalewka na świeżym zielu 1:10 in 70% eth., 3 razy dz. po 5 ml; napar ze świeżego ziela 3% – 120 ml 3 razy dz.
Prunella – głowienka	Ziele lub całą roślina, świeża lub sucha, tylko wodne i niskoalkoholowe wyciągi; macerat 1:20 – 100 ml 3 razy dz., nalewka 1:10 in 40% eth. 3 razy dz. po 5-10 ml w 100 ml wody.
Przymiotno kanadyjskie – Conyza canadensis (L.) Cronquist, syn. Erigeron canadensis L.	Świeża roślina – macerat 1:20 – 100 ml 3 razy dz., nalewka na świeżym lub suchym zielu/całej roślinie 1:10 in 70% eth. 10 ml 3 razy dz. w 100 ml wody.
Punica granatum L. – granat właściwy	Naowocnia (skórka z owoców) – nalewka in 70% eth. 1:10 – 3 razy dz. po 2,5 ml w 100 ml wody; odwar 1,5% – 3 razy dz. po 100 ml.
Ranunculus – jaskier, np. Ranunculus ficaria = Ficaria verna Hudson – ziarnopłon, Ranunculus bulbosus, Ranunculus acer…	Świeża cała roślina. Dr Madaus nalewka D1 na alkoholu 60%, 10-15 kropli 3 razy dz. w łyżce wody.
Robinia pseudacacia L.	Kwiaty – napar 2-3% kilka razy dz., również w chorobach wirusowych polecał dr G. Madaus.
Salvia officinalis L. – szałwia lekarska	Napar 1,5-2%, ze świeżych lub suchych liści, nalewka na świeżym zielu, olejek eteryczny. Napar 120 ml kilka razy dz., nalewka 3-5 ml 3 razy dz. w 100 ml wody, olejek eteryczny 4-5 kropli 3 razy dziennie na melasie. Olejek odkaża pomieszczenia.
Santalum labum L., sandałowiec biały	Odwar z drewna 3-5% 3 razy dz. po 100 ml, nalewka na drewnie 1:10 in 70% eth. 3 razy dz. po 5-10 ml.
Satureja – cząber	Świeża roślina – napar 2% 120 ml 3 razy dz., nalewka 1:10 in 70% eth. 3 razy dz. po 5 ml, olejek eteryczny 4-5 kropli 3 razy dz., do aromatyzowania pomieszczeń, silny odkażalnik, ro dezynfekcji roztwory 0,5-1% na izopropanolu.
Solanum dulcamara L. psianka słodkogórz	Pędy zbierane od stycznia do marca; nalewka 1:10 in 40% eth. 3 razy dz. po 10 kropli, w razie nudności zmniejszyć dawkę. Napar 1% – 3 razy dz. po 1-2 łyżki.
Stellaria – gwiazdnica	Świeże ziele – macerat na 70% eth., 1:10; 3 razy dz. po 5 ml; sok ze świeżej rośliny 15-20 ml 3 razy dz. na czczo.
Świerzbnica polna – Scabiosa arvensis L.	Madaus: korzeń świeży 1:10, D1 in 45% eth. 10-15 kropli 3 razy dz. lub 3 razy dz. po 1 ml w łyżce wody.
Tagetes – aksamitka	Nalewka 1:10 in 70% eth., świeże całe ziele przed lub w czasie kwitnienia; 5 ml 3 razy dz.; napar na świeżym zielu 5% – 120 ml 3 razy dz., macerat na świeżej całej roślinie 1:20 – 120 ml 3 razy dz.
Tanacetum vulgare L. – wrotycz pospolity	Świeża roślina jest najpewniejsza – napar 3-5%, macerat 1:20 z ziela i kwiatów lub samych liści, 120 ml 3 razy dz.; nalewka 1:10 in 70 eth. 5-10 ml 3 razy dz.; olejek eteryczny 4-5 kropli 3 razy dz. na melasie; silny odkażalnik.
Thuja – żywotnik	Świeże pędy (szczyty) – macerat 1:20 na płynie Ringera lub Sterofundin; 7-8 h macerować; 25 ml 3 razy dz. na melasie.
Thuja – żywotnik	Świeże pędy (szczyty) – nalewka 1:10 na etanolu 70%; 3 razy dz. po 10 kropli w łyżce melasy. Najlepiej zażywać jednocześnie wyciąg wodny i alkoholowy. Olejek eteryczny do nacierania, aromatyzowania pomieszczeń.

Wydano monografię naukową VI konferencji “Rośliny zielarskie, kosmetyki naturalne i żywność funkcjonalna” – Medycyna komplementarna w zapobieganiu i leczeniu chorób cywilizacyjnych, Krosno-Wrocław 2019.

Ukazała się 384-stronnicowa monografia naukowa VI konferencji “Rośliny zielarskie, kosmetyki naturalne i żywność funkcjonalna” – Medycyna komplementarna w zapobieganiu i leczeniu chorób cywilizacyjnych:

Contents
Przedmowa czyli kultura terapeutyczna, telomery i nutraceutyki celowane
Foreword or therapeutic culture, telomers and targeted nutraceutics
Grzegorz Bazylak ……………………………………………………………………………………………………………7
Rośliny i leki syntetyczne o działaniu przeciwcukrzycowym
Plants and synthetic drugs for antidiabetic activity
Henryk Różański, Hubert Iwiński ……………………………………………………………………………….. 19
Znaczenie boru dla organizmów żywych – wybrane aspekty
The role of boron in living organisms – selected aspects
Marian Czauderna, Małgorzata Białek ………………………………………………………………………… 39
Nutraceutyki przydatne w zapobieganiu i leczeniu chorób neurodegeneracyjnych
Nutraceuticals useful in the prevention and treatment of neurodegenerative diseases
Grzegorz Raszewski ……………………………………………………………………………………………………. 56
Polskie superowoce – wybrane przykłady
Polish superfruits – selected examples
Bernadetta Bienia, Barbara Sawicka, Barbara Krochmal-Marczak ………………………………. 71
Możliwości zastosowania granatowca właściwego w profilaktyce i terapii wybranych schorzeń dietozależnych
Application of pomegranate in the prevention and therapy of selected diet-related diseases
Tomasz Lepionka, Agnieszka Białek…………………………………………………………………………………………………….84
Bezpieczeństwo stosowania przepękli ogórkowatej (Momordica charantia, Cucurbitaceae)
jako suplementu diety i/lub składnika żywności funkcjonalnej – badania pilotażowe na modelu szczurzym
Safety use of bitter melon (Momordica charantia, Cucurbitaceae) as a dietary supplement and/
or functional food ingredient – preliminary studies on a rat model
Anna Roćko, Tomasz Lepionka, Agnieszka Białek …………………………………………………….. 100
Zastosowanie granatowca właściwego (Punica granatum, Lythraceae) w dermatologii, kosmetologii oraz jako kosmeceutyk
Pomegranate (Punica granatum, Lythraceae) use in dermatology, cosmetology and as a cosmeceutical
Agnieszka Białek, Małgorzata Białek …………………………………………………………………………. 119
Możliwości uprawy i wykorzystania roślin adaptogennych w warunkach Polski
The possibilities of cultivation and use of adaptogenic plants in Polish environmental conditions
Elżbieta Pisulewska ………………………………………………………………………………………………….. 132
Fitoterapia i suplementacja diety w chorobach górnego odcinka przewodu pokarmowego
Phytotherapy and dietary supplementation in the upper alimentary tract diseases
Krzysztof Błecha ……………………………………………………………………………………………………….. 146
Zielarskie rośliny miododajne – wydajność i wykorzystanie
Melliferous herbal plants – honey output and use
Elżbieta Pisulewska, Marta Wajszczyk, Elżbieta Torbus …………………………………………….. 161

Produkty pszczele w terapiach wspomagających leczenie chorób krążenia
Bee products in therapies supporting the treatment of circulatory diseases
Arkadiusz Ciołkowski, Renata Stono-Ciołkowska……………………………………………………… 181
Dlaczego Shinrin-yoku, japońska sztuka i teoria kąpieli leśnych, wspomaga samoczyn-
ne procesy zdrowienia oraz co z tym mogą mieć wspólnego konopie?
Why Shinrin-yoku, Japanese art and theory of forest baths, supporting self-healing pro-
cesses and what can hemp have to do with it?
Ewa Melania Gryt …………………………………………………………………………………………………….. 195
Magnolia officinalis – historia, skład i właściwości lecznicze
Magnolia officinalis – history, composition and medicinal properties
Aleksandra Wasiak, Agnieszka Zielińska, Katarzyna Paradowska ……………………………… 205
Oznaczanie wybranych mikroelementów (Mn, Fe, Cu, Zn) w suplementach diety i mieszankach ziołowych zawierających suszone owoce głogu
Determination of some microelements (Mn, Fe, Cu, Zn) in dietary supplements and herbal blends containing dried hawthorn fruits
Anna Przybylska, Marcin Siepak, Grzegorz Bazylak ………………………………………………….. 231
Napoje energetyzujące – charakterystyka, rozpowszechnienie, konsekwencje zdrowotne
Energy drinks – characteristics, prevalence, health consequences
Anna Anyżewska, Joanna Lewczuk …………………………………………………………………………… 255
Zioła wzmagające odporność organizmu na infekcje
Herbs stimulating human inherited immunity
Henryk Różański ………………………………………………………………………………………………………. 276
Melatonina, hydroksykwasy organiczne i antyoksydacyjne właściwości kwiatostanów
głogu stosowanych jako składniki suplementów diety
Melatonin, organic hydroxy acids and antioxidant activity of hawthorn inflorescences
used as components of dietary supplements
Anna Przybylska, Grzegorz Bazylak ………………………………………………………………………….. 292
Witaminy antyoksydacyjne w surowicy krwi dorosłych otyłych kobiet
Antioxidant vitamins status in blood serum of adult obese females
Agnieszka Jaworowska, Grzegorz Bazylak …………………………………………………………………. 313
Paulownia omszona – Paulownia tomentosa (Thunberg) Steudel jako surowiec zielarski. Znaczenie paulowni w gospodarce człowieka
Royal Paulowania /Princess tree/ Empress tree – Paulownia tomentosa (Thunberg) Steudel) – herbal raw material. The importance of paulowania in human economy
Henryk Różański, Hubert Iwiński, Anna Słabik, Radosław Kądziela …………………………. 343
Charakterystyka chemotaksonomiczna i właściwości farmakologiczne nagonasiennych stosowanych w medycynie
Chemotaxonomic characteristics and pharmacological properties of gymnosperms used in medicine
Henryk Różański, Dominik Wróbel ………………………………………………………………………….. 353
Indeks nazwisk ………………………………………………………………………………………………………….. 371
Indeks rzeczowy………………………………………………………………………………………………………… 374

Wydawnictwa PWSZ można zamawiać poprzez adres e-mail: wydawnictwa@pwsz.krosno.pl

http://www.pwsz.krosno.pl/nauka/wydawnictwa/

Przeciwnowotworowe preparaty dra med. Gerharda Madausa. Potencjalne możliwości użycia oligopleksów dra med. G. Madausa w onkologii – prezentacja.

Dzisiaj udostępniam prezentację nt. “Przeciwnowotworowe preparaty dra Gerharda Madausa. Potencjalne możliwości użycia oligopleksów dra G. Madausa w onkologii.” Zapraszam do zapoznania się i zastanowienia nad możliwościami zastosowania preparatów doktora Madausa w leczeniu i profilaktyce nowotworów. Oczywiście jest to maleńki skrawek na ten temat, bowiem dr Madaus zostawił po sobie ogrom publikacji i wyników badań, mogących mieć wielkie znaczenie.

Prezentacja jest dostępna pod adresem: http://luskiewnik.strefa.pl/madaus_onkologia.pdf

Żyj naturalnie – mój artykuł o otyłości i zespole metabolicznym w formie kompendium, zapraszam do przeczytania.

Żyj Naturalnie nr 16 styczeń luty 2020

https://zyj-naturalnie.pl/index.php/produkt/zyj-naturalnie-nr-16-styczen-luty-2020/

Otyłość – Obesitas.

Otyłość (Obesitas, Adipositas) jest stale rosnącym problemem zdrowotnym, a w niektórych krajach osiąga rozmiary epidemii. Nie jest problemem nowym, otyłość występowała również u ludzi dawnych epok.

Podczas konferencji Człowiek – Żywność–Zdrowie – II Konferencji Naukowej jaka odbyła się 24-25 marca 2017 we Wrocławiu przedstawiłem wykład nt. “ Znaczenie ziołolecznictwa przy wspomaganiu leczenia otyłości”.

Udostępniam prezentację wówczas ukazaną: http://luskiewnik.strefa.pl/rozanski_obesitas_wroclaw.pdf

Na XII Franciszkańskiej Konferencji Zielarsko-Farmaceutycznej, 19 maja 2018 roku w Katowicach-Panewnikach wygłosiłem wykład pt.: “Rośliny i oligopleksy dra G. Madausa w leczeniu i profilaktyce otyłości i chorób jelit”

Również ją udostępniam: http://luskiewnik.strefa.pl/rozanski_henryk_obesitas2018madaus.pdf

W przyszłym roku, w nowym wydaniu czasopisma Żyj naturalnie: https://zyj-naturalnie.pl/ ukaże się mój artykuł pt. Otyłość – Obesitas i zespół metaboliczny. Zapraszam do lektury Smile

Jednocześnie proponuję wysłuchanie wykładu mojego Idola, wybitnego fitofarmakologa, fitochemika niemieckiego – prof. Theodora Dingermanna: Wie das Mikrobiom "Adipositas" verschärfen kann: http://luskiewnik.strefa.pl/dingermann_obesitas.mp4

Przetacznik lekarski (leśny) – Veronica officinalis Linne w praktycznej fitoterapii

Przetacznik leśny, zwany również przetacznikiem lekarskim był w dawnej medycynie surowcem oficjalnym. Przetacznik jest wymieniony w Farmakopei Brukselskiej – Pharmacopoea Bruxellensis z 1780 r., Farmakopei Genewskiej – Pharmacopoea Genevensis z 1780 r., Farmakopei Duńskiej – Pharmacopoea Danica z 1826 r., czy Farmakopei Hanowerskiej – Pharmacopoea Hannoverana z 1833 r.

Przetacznik lekarski – Veronica officinalis Linne należy do rodziny trędownikowatych – Scrophulariaceae. Wykształca łodygę owłosioną, pokładającą się i wznoszącą. Łodyga zakorzenia gdy ma styczność z ziemią. Liście są odwrotnie jajowate, eliptyczne, z krótkim ogonkiem, brzegiem karbowano-piłkowane, u nasady całobrzegie. Kwiaty niebieskie, skupione w grona. Owocem jest torebka. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Występuje w Europie, Ameryce Północnej i na Bliskim Wschodzie. Preferuje zadrzewienia śródpolne, lasy, polany i pastwiska przyleśne, stare sady.

Surowcem jest ziele przetacznika lekarskiego – Herba Veronicae (niem. Ehrenpreiskraut, Wundkraut, Grundheilkraut, ang. Speedwell herb, franc. Veronique male), zbierane w początkach i w okresie kwitnienia. Ziele suszyć w ciemnym i przewiewnym miejscu. Jest to surowiec irydoidowy wrażliwy na światło i wysoką temperaturę. Trwałość surowca do 2 lat, przy czym po roku traci połowę swojej wartości. W niektórych starych lekospisach ziele przetacznika lekarskiego było podane pod nazwą Herba Betonicae albae. W Farmakopei Paryskiej – Pharmacopoea Parisiensis z 1758 r. przetacznik lekarski był wpisany pod nazwą Veronica mas (Veronica mas supina, vulgatissima). Jest dostępny w sklepach zielarskich.

Wg najnowszych danych ziele przetacznika lekarskiego zawiera od 0,5 do 1% glikozydów irydoidowych: katalpol, veronikozyd = 6-benzoilokatalpol, ladrozyd, verprozyd, mussaenozyd. W zielu zawarte są oczywiście flawonoidy, głównie pochodne luteoliny i apigeniny. Przetacznik zawiera alkohol cukrowy – mannitol, garbniki, fitosterole (beta-sitosterol) i fenolokwasy (kawowy, chlorogenowy).

Wg dra med. Gerharda Madausa (1890-1942) najwartościowsze jest świeże ziele przetacznika lekarskiego lub cała roślina – Planta rec. (Gebräuchlicher Ehrenpreis), z którego przygotowuje się nalewkę na alkoholu 45% o potencji D1. Sam surowiec wysuszony podawany jest w dawce 1-2 g 2-3 razy dziennie. Nalewkę D1 zażywać po 15-20 kropli 3 razy dziennie w łyżce wody. Stosować przy gruźlicy, artretyzmie i reumatyzmie.

Nowe badania in vitro ukazały, że wyciągi z ziela przetacznika lekarskiego hamują prozapalne mediatory w tkance płucnej.

Przetwory z ziela przetacznika działają napotnie i wykrztuśnie, dlatego są polecane przy przeziębieniu, grypie, nieżytach i infekcjach układu oddechowego, kaszlu. Rozszerzają oskrzela i tchawicę, stąd dawne zastosowanie w astmie. Generalnie dawniej ziele przetacznika lekarskiego używano w leczeniu chorób reumatycznych (gośćcowych), dny moczanowej, gruźlicy, chorób nerek, śledziony, pęcherza moczowego i wątroby (niewydolność, stany zapalne, obrzęki, bóle w tych organach). Zewnętrznie przy trudno gojących się ranach i owrzodzeniach oraz atopowym zapaleniu skóry. Dzięki irydoidom i kwasom fenolowym surowiec działa silnie przeciwzapalnie i antybakteryjnie. Zmniejsza odczuwanie bólu poprzez hamowanie cyklooksygenazy prostaglandynowej. W medycynie ludowej około 1,5 g surowca parzono w filiżance wrzącej wody. W ciągu dnia wypijano 3 filiżanki naparu. Naparem płukano jamę ustną i gardło przy bólu i stanach zapalnych. Korzystnie działa również przy zapaleniu dziąseł. Można wówczas łączyć pół na pół z szałwią.

W medycynie ludowej Szwajcarii ziele przetacznika lekarskiego stosowane jest w leczeniu neurodermatozy, dolegliwości żołądkowo-jelitowych, dychawicy oskrzelowej, zapalenia oskrzeli, przeziębienia, chorób stawów i nerek.

W medycynie ludowej Bułgarii ziele przetacznika uważane jest za środek oczyszczający organizm, ogólnie wzmacniający i poprawiający przemianę materii, zapobiegający astmie oskrzelowej. Polecany przy kaszlu. Rozcierki ziela z olejem, nalewki z ziela w maściach i z olejami – na rany i dolegliwości skórne.

Dr Johann Georg Noel Dragendorff (1836-1898) opisał przetacznik lekarski jako środek przeciwnieżytowy, krwiotamujący (zalecany przy krwiopluciu), przeciwgruźliczy, przeciwreumatyczny, przeciwartretyczny i cenny przy chorobach układu moczowego.

Pierwszy krok EFSA – European Food Safety Authority do zniszczenia zielarstwa i ziołolecznictwa europejskich narodów pod przykrywką badań naukowych i pseudo-troską o bezpieczeństwo obywateli.

EFSA = European Food Safety Authority, czyli Europejski Urząd do spraw Bezpieczeństwa Żywności jest agencją Unii Europejskiej, powołaną w 2002 roku. Siedzibę ma w Parmie (Włochy). Jest więc młodym organem unijnym (wręcz smarkaczem), który zabrał się do oceniania i weryfikowania (czytaj sprawdzania) najstarszej wiedzy ludzkiej, mianowicie dotyczącej odżywiania i leczenia.

EFSA powinna zajmować się niezależnym doradztwem naukowym na temat istniejących i pojawiających się zagrożeń związanych z łańcuchem żywnościowym. Niestety słowo niezależnym doradztwem naukowym trzeba ująć w cudzysłów uzyskując ironię: “niezależnym doradztwem naukowym”. Można zadać pytanie dlaczego kwestią roślin leczniczych nie zajmuje się tylko EMA – European Medicines Agency – Europejska Agencja Leków, a dokładniej Committee on Herbal Medicinal Products – Komitet Ziołowych Produktów Leczniczych?.

Rośliny lecznicze bardzo często należą również do roślin pokarmowych i odwrotnie, rośliny traktowane jako żywność mogą być również lekami. Stąd wiele roślin zamieszczonych jest w Farmakopei Polskiej, Europejskiej, czy Szwajcarskiej, są więc surowcem farmaceutycznym, który może być wykorzystany do wyrobu leków. W poszczególnych krajach istnieją jeszcze urzędowe spisy leków (Urzędowy Wykaz Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na terytorium danego kraju), aktualizowane co roku lub co kilka lat, a które obejmują nie tylko leki syntetyczne, ale również i te naturalne. Surowiec rośliny w dosłownym znaczeniu może mieć status surowca farmaceutycznego, a jednocześnie środka leczniczego (produktu leczniczego).

Problem jednak jest wówczas, kiedy rośliny farmakopealne i o statusie leku są również rośliną przyprawową (np. szałwia, mięta, tymianek, anyż) i pokarmową (spożywaną jako żywność). Nie ma tutaj dosłownego rozgraniczenia. Pokrzywa może być lekiem (produktem leczniczym), ale może być również pożywieniem. Czyżby zależało to od interpretacji kontrolującego? Czasem tak jest… Dochodzi wówczas do absurdów, gdy wskutek donosów obywatelskich na biednego dystrybutora lub sprzedawcę ziół, przybyli na kontrolę urzędnicy stwierdząją, że właściwie wprowadza do obrotu handlowego produkt leczniczy bez zezwolenia. Tymczasem art. 124 Prawa farmaceutycznego głosi: “Wprowadzanie do obrotu lub przechowywanie w celu wprowadzenia do obrotu produktu leczniczego bez zezwolenia; Kto wprowadza do obrotu lub przechowuje w celu wprowadzenia do obrotu produkt leczniczy, nie posiadając pozwolenia na dopuszczenie do obrotu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Znam takie przypadki, że towar zajęto, a sprzedawców ukarano mandatem, a nawet sprawę wniesiono do prokuratury, bowiem uznano, że ci handlują produktami leczniczymi, choć mogły być one uznane za środek spożywczy (np. suplement diety). Przepisy prawne mogą być egzekwowane w sposób rozsądny (zdroworozsądkowy) lub nadgorliwy (takie sytuacje mamy również w innych branżach, np. podatkowych).

W Polsce nadzór nad produktami leczniczymi prowadzą m.in. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Państwowa Inspekcja Farmaceutyczna (Główny Inspektor Farmaceutyczny, GIF), czy Narodowy Instytut Leków. Nad suplementami diety nadzór sprawuje m.in. Główny Inspektorat Sanitarny (GIS). Widzimy więc, że instytucje czasem wchodzą sobie w drogę, ale jednocześnie współpracują. Sklep zielarsko-medyczny może mieć przysłowiowy “nalot kontrolny” ze strony urzędników GIS i GIF.

Niby odszedłem od tematu, ale tak nie jest. Zakres działania EFSA zazębia się z obszarem EMA, chociażby w przypadku ziół. Te same zioła mogą być surowcem i produktem spożywczym, surowcem farmaceutycznym i produktem leczniczym oraz surowcem i produktem kosmetycznym. Nie bez znaczenia jest dokumentacja dołączona do kupowanego surowca lub produktu. Ta sama roślina może być sprzedana jako surowiec farmaceutyczny, jako surowiec/produkt spożywczy, czy też surowiec kosmetyczny. Na dokumentacji pojawia się wówczas konkretna kategoria i odpowiednie świadectwa, na co powinien zwrócić uwagę kupujący, aby potem nie mieć problemów w razie kontroli. Nie można sprzedawać mięty do produkcji środków spożywczych, jeżeli w dołączonej dokumentacji ma status surowca kosmetycznego lub paszowego itd., nawet jeżeli jakościowo (pod względem tożsamości) jest to ta sama roślina.

EFSA do dziś nie przygotowała listy roślin, które mogą być użyte do produkcji żywności i jednocześnie suplementów diety. Miała przeprowadzić ocenę bezpieczeństwa stosowania różnych surowców roślinnych oraz substancji pochodzenia naturalnego. Raporty oceny w postaci monografii wydawane były i są przez Komisję Ekspertów EFSA (EFSA SCIENTIFIC COOPERATION (ESCO) REPORT EFSA Compendium of botanicals that have been reported to contain toxic…)

Ludzie chcą jednak używać wielu rozmaitych roślin, a Unia Europejska obejmuje liczne kraje zróżnicowane kulturowo, dlatego przerosło to możliwości organizacyjne i kadrowe EFSA. Stąd czytając status prawny/oceny danego surowca często znajdziemy pojęcie pending (w oczekiwaniu). Oczywiście opublikowano również mnóstwo ocen surowców (raportów), część zarekomendowano do wycofania z obrotu z powodów toksykologicznych. Niektóre EFSA wręcz uznała za środki typowo lecznicze, które nie powinny znaleźć się w żywności i suplementach diety, np. glistnik jaskółcze ziele, orlik, podbiał, jemioła, kalina, wrotycz, ruta, marzanna, kruszyna, pieprz metystynowy, szkarłatka, boldowiec (boldo), lepiężnik, johimbowiec (yohimba), karbieniec, ubiorek, ostrokrzew pospolity, ciemiernik, gorzknik, bluszcz, konitrut, Gymnema, pluskwica… Te przykładowo wymienione rośliny zarezerwowane zostały do produkcji leków.

Takie listy roślin niezalecanych do żywności i suplementów diety (też środek spożywczy) powstają powoli, ale są coraz obficiej uzupełniane. Powstają na podstawie publikacji z całego świata, często prac czysto teoretycznych, prowadzonych in vitro lub co gorsze na zwierzętach, które mają inny metabolizm, inaczej reagują na składniki (swoiście). Nie można wyników badań na koniach, owcach, królikach, czy szczurach odnosić dosłownie do ludzi. To co szkodzi człowiekowi niekoniecznie musi być groźne dla szczura i odwrotnie.

Wielkim nieporozumieniem są również testy Amesa, bezkrytycznie uwzględniane przez ekspertów EFSA. Test Amesa jest procedurą testową służącą do identyfikacji mutagenów (chemicznych) . Metoda została opracowana przez Bruce’a Amesa (ur. w 1928 r.) i polega na wykorzystaniu bakterii (Escherichia, Salmonella) u których wywołuje się tzw. odwrotną mutację punktową badaną substancją. Na tej podstawie naukowcy stwierdzają czy substancja jest mutagenna, czy też nie. Nie bierze się pod uwagę, że bakterie to bezjądrowe (Procaryota) organizmy w przeciwieństwie do nas (Eucaryota) i że nie mają takich jak my szlaków metabolicznych – dla mnie abstrakcja i hipokryzja. Dla przykładu podam publikację, w której ukazano, że chlorek sodu i chlorek potasu powodują śmiertelną mutacje u drożdży: Mutat Res. 1987 Sep;189(1):11-4. Base-substitution and frameshift mutagenesis by sodium chloride and potassium chloride in Saccharomyces cerevisiae: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3306362. Czy sól kuchenną i chlorek potasu też wycofamy z lecznictwa i żywności bo wywołuje mutacje?

EFSA podstępnie i bez rozgłosu przygotowała dokument, który może spowodować wycofanie większości ziół z suplementów diety oraz wielu zwyczajnych roślinnych produktów spożywczych. Zaczęło się niewinnie w 2009 roku od opublikowania EFSA Compendium of botanicals that have been reported to contain toxic, addictive, psychotropic or other substances of concern, który można pobrać tutaj: https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.2903/j.efsa.2009.281 Jest tam wykaz niemal wszystkich najważniejszych roślin przy których wskazano składniki potencjalnie szkodliwe. Wśród roślin potencjalnie szkodliwych znajdziemy aloes, krwawnik, różne gatunki bylic, tatarak, imbir, kurkumę, kmin rzymski, dynię, kolendrę, eukaliptus, rutwicę, mangostan (Garcinia), lukrecję, chmiel, dziurawiec i tysiące innych. Przy roślinach podano składniki szkodliwe i teoretycznie możliwe niebezpieczeństwa związane z użyciem rośliny, strasząc w ten sposób konsumentów i “nakręcając” młodych oraz gniewnych urzędników/inspektorów, np. “wywołuje raka, wywołuje mutację, powoduje alergie, działa genotoksycznie, hepatotoksycznie” itd.

W 2012 roku posunięto się jeszcze dalej ogłaszając: RAPORT NAUKOWY EFSA, Kompendium substancji botanicznych w których stwierdzono obecność naturalnie występujących składników mogących stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzkiego w przypadku wykorzystania ich do produkcji żywności i suplementów diety, Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności. Dokument można pobrać z serwera GIS: https://gis.gov.pl/wp-content/uploads/2018/05/Kompendium-substancji-botanicznych-w-kt%C3%B3rych-stwierdzono-obecno%C5%9B%C4%87-naturalnie.pdf, albo stąd: https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2012.2663 Liczny 71 stron.

Tutaj również znajdziemy powszechnie używane rośliny, stosowane w lecznictwie i w żywności, np. czarnuszkę, imbir (przykładowy “ekspercki” komentarz: W dwóch grupach ciężarnych samic szczurów przyjmujących napar z 20 g/l lub 50 g/l świeżo startego imbiru stwierdzono zwiększony odsetek resorpcji płodów w porównaniu do grupy kontrolnej (P <0.05). Nie zaobserwowano przejawów toksycznego oddziaływania na organizm ciężarnych samic ani znacznych deformacji morfologicznych u płodów); weźmy inny przykład: buzdyganek ziemny (U owiec zaobserwowano działania niepożądane w postaci toksycznego oddziaływania na centralny układ nerwowy. U samców szczurów przyjmujących doustnie owoce tych roślin zaobserwowano zjawisko hepatotoksyczności. U wykastrowanych samców szczurów przyjmujących doustnie ekstrakt z owoców charakteryzujący się wysokim poziomem protodioscyny zaobserwowano zmianę poziomu testosteronu oraz wagi gruczołu krokowego) i wiele wiele innych sensacyjnych doniesień.

EFSA uzupełnia i rozbudowuje bazę toksykologiczną o ziołach dostępną on line: https://www.efsa.europa.eu/en/microstrategy/botanical-summary-report

Czy ten dokument jest zagrożeniem dla ziołolecznictwa i zielarstwa?

Czytamy we wstępie: Kompendium nie ma żadnej mocy prawnej ani regulacyjnej w zakresie prawnej klasyfikacji produktów lub substancji. Jednakże w innym miejscu mamy taką informację: Kompendium to ma na celu zapewniać wsparcie dla osób przeprowadzających ocenę ryzyka odpowiedzialnych za badanie określonych składników w suplementach żywnościowych w łatwiejszym rozpoznawaniu związków stanowiących zagrożenie, na których ocena powinna być skoncentrowana. Na stronie EFSA można przeczytać następujący tekst: Prace EFSA w tej dziedzinie mają na celu zapewnienie każdej organizacji oceniającej bezpieczeństwo składników botanicznych podejścia naukowego. Zapewniają kryteria, które należy wziąć pod uwagę przy podejmowaniu pracy w celu ustalenia bezpiecznego stosowania środków botanicznych lub preparatów pochodnych.

Moim zdaniem urzędnik może tymi dokumentami sugerować się przy podejmowaniu decyzji w sprawie oceny bezpieczeństwa żywności i suplementów diety. Również EMA może brać pod uwagę dane toksykologiczne uniemożliwiając wprowadzenie do obrotu wielu leków ziołowych, stosowanych od setek lub nawet tysięcy lat przez ludzkość europejską. Podobnie na szczeblu krajowym mogą być problemy z rejestracją leków ziołowych, bowiem zasugerowano przywołanymi kompendiami dane, które dyskredytują rośliny lecznicze pod względem bezpieczeństwa stosowania. Najgorsze sytuacje będą w przypadku nadgorliwych urzędników, którzy postanowią szukać dowodów na zdyskwalifikowanie surowców i produktów ziołowych. Bądźmy szczerzy, EFSA dla wielu instytucji (inspekcji) jest autorytetem, wyrocznią. Trudno przecież wątpić w “słuszność” EFSA. Ja już pomijam sprawy odszkodowań w razie incydentalnych przypadków zaszkodzenia produktówspożywczych/suplementów (np. wskutek dysfunkcji biochemicznych u konsumenta/pacjenta, niewłaściwego stosowania, przedawkowania itd.), rozgrywki między producentami leków i suplementów, czy żywności, czy też spory między instytucjami kontrolującymi a producentami. Zatem mamy pierwszy przyczynek do zniszczenia zielarstwa i ziołolecznictwa. Ucierpi na tym przemysł spożywczy, zielarski i kosmetyczny. Ziołolecznictwo i zielarstwo tradycyjne zaczną działać w podziemiu, zamiast pięknie się rozwijać i budować medycynę komplementarną.

Krecią robotę EFSA bardzo ładnie zebrało niemieckie Bundesamt für Verbraucherschutz und Lebensmittelsicherheit (Federalny Urząd Ochrony Konsumentów i Bezpieczeństwa Żywności) w 8 raporcie: BVL-Report · 8.8 List of Substances of the Competent Federal Government and Federal State Authorities Category “Plants and plant parts”, który można zdobyć w postaci pdf. w języku angielskim: http://luskiewnik.strefa.pl/stoffliste_pflanzen_pflanzenteile_EN.pdf

W publikacji tej znajduje się wykaz roślin wraz z podziałem na kategorie (spożywcze, lecznicze), z uwagami z zakresu toksyczności, zastosowania i dawkowania. Na podstawie dokumentu można przewidzieć, które rośliny dzięki działalności EFSA (i nie tylko) zostaną w najbliższej przyszłości wycofane z obrotu lub zabronione do stosowania w lekach, żywności i suplementach diety.

Aktualizacja:

Z uwagi na duże zainteresowanie – link dotyczący BVL-Report · 8.8 List of Substances of the Competent Federal Government and Federal State Authorities Category “Plants and plant parts” został w Niemczech wyłączony. Dlatego dokument udostępniłem z własnego serwera.

Kokornak powojnikowy – Aristolochia clematitis Linne w dawnej medycynie oficjalnej i ludowej. Zagadka Balkan endemic nephropathy i Vratsa nephritis.

Opisywałem już kokornak, 10 lat temu: https://rozanski.li/824/kokornak-aristolochia-i-thomas-sydenham/, dzisiaj ponownie do niego wrócę.

Podróżując po Bułgarii i prowadząc badania fitosocjologiczne znalazłem tam 3 gatunki kokornaku: Aristolochia rotunda Linne, Aristolochia pallida Willdenow (= Aristolochia macedonica Bornmüller) i Aristolochia clematitis Linne. Kokornaki miały niegdyś duże znaczenie w medycynie oficjalnej i ludowej, a jednocześnie stanowiły problem toksykologiczny opisywany w wielu podręcznikach z zakresu medycyny sądowej, patologii i fitotoksykologii. W XIX w. i na początku XX wieku wiedziano, że kokornaki niewłaściwie stosowane (zbyt długotrwale) i przedawkowane stają się roślinami niebezpiecznymi. Również permanentne narażenie na działanie kokornaku w żywności powoduje poważne, nieodwracalne zmiany patologiczne w organizmie człowieka i zwierząt. Mleko i mięso pozyskane ze zwierząt spożywających kokornaki również stawały się toksyczne dla ludzi, podobnie jak mąka zawierająca zmielone nasiona kokornaku.

Po poznaniu właściwości kwasów kokornakowych (arystolochiowych) zwrócono uwagę, że wszystkie rośliny wytwarzające tego typu metabolity wtórne są szkodliwe dla ludzi i mogą wywołać mutacje. Szczególnie niebezpieczna jest mutacja białka p53, które należy do inhibitorów procesów nowotworowych. P53 wzbudza apoptozę (programowaną śmierć komórki). Jest kodowane przez gen TP53 zlokalizowany na chromosomie 17. W wielu typach nowotworów gen kodujący p53 zmutował. W wyniku utraty sprawności białka p53 nie jest możliwe zatrzymanie cyklu komórkowego w celu naprawy DNA, nie jest też możliwa inicjacja apoptozy. Komórki wówczas zaczynają się w sposób niekontrolowany dzielić; niejednokrotnie dochodzi wówczas do powstawania nowotworów.

Mutagenność kwasów kokornakowych polega na transwersji par nukleotydów AT (Adenina, Tymina) do TA (Tymina, Adenina). Kwasy kokornakowe (aristolochiowe) powstają w roślinach z alkaloidów aporfinowych. Poszczególne kwasy kokornakowe różnią się położeniem wodoru oraz grup –OH i –OCH3. Wyróżniono kwas arystolochiowy (kokornakowy) I (lub A), Ia, II (lub B), III (lub C), IV, IVa (lub D) oraz E.

Kwasy kokornakowe występują nie tylko w kokornakach. Znajdziemy je w rodzaju Akebia, Clematis, Asarum, czy Cocculus. W latach 20. XX wieku opisywano w medycynie nietypowe stany zapalne nerek, które prowadziły do zmian zwyrodnieniowych (w tym rakowych) i ostrej niewydolności nerek. Często spotykano się z takimi przypadkami wśród ludności zamieszkującej tereny wiejskie w pobliżu Dunaju i jego dopływów (tereny Serbii, Bośni, Chorwacji, Bułgarii i Rumunii). Sądzono, że jest to choroba genetyczna, która rozpowszechniała się na wybranych terenach.

W latach 50 XX wieku lekarze bułgarscy zaczęli badać przyczyny częstego występowania chorób nerek (martwicze zapalenie kanalików nerkowych, nowotwory układu moczowego) u ludności mieszkającej w okolicach przemysłowego miasta Враца (Wraca). Początkowo myślano, że choroba jest spowodowana związkami chemicznymi (np. metalami) uwalnianymi przez kopalnie i huty do środowiska. Jeden z lekarzy dr Йото Танчев (Yoto Tanchev) nagłośnił problem w mediach. Zwrócił uwagę, że objawy kliniczne są niespecyficzne i często nierozpoznane przez lata. U osób dorosłych na dłoniach i podeszwach stóp występowały żółte lub brązowawe zabarwienie (objaw Tancheva, „симптом на Танчев”, ksantochromia). Pacjenci byli ospali, cierpieli na przewlekłe zmęczenie oraz niedokrwistość. Ciśnienie krwi było w normie. Białkomocz nie zawsze pojawiał się. Rozwijała się natomiast atrofia nerek. W moczu stwierdzał nieliczne krwinki białe i czerwone. Zanik cewek nerkowych postępował. W nerkach można było stwierdzić zwłóknienie i zanik naczyń włosowatych. U ponad połowy przypadków stwierdzał nowotwory nerek. Lekarze skojarzyli chorobę z bułgarskiej Wracy (Vratsa nephritis) z naddunajską nefropatią opisywaną przed II wojną światową. W 2007 r. dzięki badaniom molekularnym (publikacja: Aristolochic acid and the etiology of endemic (Balkan) nephropathy; autorzy: Grollman AP, Shibutani S, Moriya M, Miller F, Wu L, Moll U, Suzuki N, Fernandes A, Rosenquist T, Medverec Z, Jakovina K, Brdar B, Slade N, Turesky RJ, Goodenough AK, Rieger R, Vukelić M, Jelaković B., Laboratory of Chemical Biology, Department of Pharmacological Sciences, Stony Brook University) – stwierdzono, że tajemnicza choroba mogła być spowodowana kwasami kokornakowymi (arystolochiowymi), które pochodziły z nasion kokornaku – Aristolochia, obecnego w uprawach zbóż. W dawnych latach nie było herbicydów. Także po wojnie wielu rolników nie używało chemicznych środków chwastobójczych. Kokornaki wydawały dojrzałe owoce właśnie w czasie żniw. Nasiona dostawały się do ziaren zbóż, stając się źródłem toksycznych substancji w żywności. U nas w zbożach problemem był sporysz, nasiona szelężnika (Rhinanthus), kąkola (Agrostemma), czy ostróżeczki (Consolida), które również powodowały zatrucia.

doc. dr med. Йото Стоянов Танчев, Yoto Tanchev (1917-2000), bułgarski lekarz internista i nefrolog.

Rodzaj kokornak – Aristolochia obejmuje około 400 gatunków. Należy do rodziny kokornakowatych – Aristolochiaceae. W Południowej Europie, w Azji Mniejszej, w ogóle w rejonie Morza Śródziemnego rozpowszechnione są różne gatunki kokornaków, np. kokornak pospolity (powojnikowy) – Aristolochia clematitis Linne, kokornak betycki – Aristolochia baetica Linne, kokornak wieczniezielony – Aristolochia sempervirens Linne i kokornak okrągłolistny – Aristolochia rotunda Linne.

Kokornak powojnikowy, Widyń = Видин (Bułgaria), nad Dunajem, 15 lipca 2019 r.

Kokornak powojnikowy – Aristolochia clematitis Linne jest rośliną wieloletnią, dorastającą do 60 cm wys., rzadziej do 100 cm, o kłączu krótkim i pełzającym. Łodyga jest wzniesiona, pokładająca się, naga. Liście okrągławe lub jajowate, w nasadzie sercowate, na szczycie tępe. Brzeg liści drobno ząbkowany. Kwiaty w pękach, wyrastają z kątów liści. Okwiat żółty. Pręciki w liczbie 6 jest zrośniętych z krótką szyjką słupka. Torebka z 6 komorami, zwisła, gruszkowata. Nasiona są pomarszczone. Kwitnie od maja do lipca. Rośnie w miejscach słonecznych, suchych, na zboczach cieków i zbiorników wodnych. Skupiska kokornaku można spotkać na kamienistych brzegach i urwiskach skalnych Morza Czarnego w Bułgarii oraz Rumunii. Pospolity w dolinie Dunaju. W Polsce w dolinie Odry i Wisły, rzadko przy niektórych rzekach Podkarpacia. Gatunek przybiera różne formy morfologiczne, zależnie od podłoża i warunków klimatycznych.

Farmakopea Paryska (Pharmacopoea Parisiensis) z 1758 r. obejmuje Aristolochia clematitis (liście, szczyty pędów, korzeń). Również Pharmacopoea Edinburgensis (Farmakopea Edynburska) z 1784 roku objęła korzeń kokornaku powojnikowego jako surowiec oficjalny w medycynie.

W medycynie stosowano ziele kokornaku powojnikowego – Herba Aristolochiae (mylący synonim Herba Clematitis !, czytając lekospisy trzeba zwrócić uwagę, czy nie chodzi o powojnik – Clematis) w leczeniu trudno gojących się ran, ropni, owrzodzeń skórnych, przetok oraz infekcji skórnych.

Jak podaje dr med. Gerhard Madaus (1890-1942) kokornak powojnikowy był opisany jako środek leczniczy przez Hippokratesa (460-370 p.n.e.), św. Hildegardę (1098-1179) i Paracelsusa (1493-1541), pomocny przy zapaleniu opłucnej, obrzękach, zaburzeniach trawiennych i nowotworach.

Pietro Andrea Matthioli (1501-1578) uważał kokornak za zioło oczyszczające organizm z nadmiaru śluzu i złej żółci.

Adamus Lonicerus (1528-1586) zalecał kokornak w leczeniu chorób wątroby, śledziony, nerek, płuc, jako środek oczyszczający macicę, przeciwgorączkowy, wykrztuśny, przeciwartretyczny, przeciwastmatyczny, przeciwpadaczkowy, a zewnętrznie na trudno gojące się i zakażone rany.

Theodor Zwinger III (1658-1724), autor wspaniałego dzieła Theatrum Botanicum (1696 r.) uznał kokornak za zioło gojące i oczyszczające rany.

Albrecht von Haller (1708-1777) polecał kokornak w leczeniu podagry (dny moczanowej), ale przestrzegł przed długotrwałym stosowaniem środka (utrata apetytu).

L. Wrede (1807 r.) opisał kokornak jako lek pomocny przy krwiopluciu (np. przy gruźlicy).

August Friedrich Hecker (1763-1811) przedstawił zastosowanie korzenia kokornaku w leczeniu atonii macicy i zatrzymania menstruacji. Ponadto w terapii artretyzmu. Wg Madausa również V. Colapietro (1834 r.) polecał korzeń różnych gatunków kokornaku przy skąpym miesiączkowaniu.

W medycynie ludowej Włoch kokornak stosowano przy reumatyzmie i wypryskach. W Norwegii wewnętrznie podawano jako środek napotny i oczyszczający krew. Zewnętrznie przy bólach uszu. Na Węgrzech jako środek regulujący miesiączkowanie i po porodzie, ponadto jako gojący rany.

Dr med. Henri Leclerc (1870-1955) zaliczył kokornak do ziół pobudzających miesiączkowanie.

Dr med. Gerhard Madaus badał właściwości kokornaku w zakresie gojenia ran, stwierdzając, że składniki czynne pobudzają procesy odnowy tkanek i stymulują oczyszczenie rany z bakterii. Wg Madausa roślina pobudza fagocytozę i migrację białych ciałek krwi, ale sama w sobie nie posiada związków istotnie bakteriobójczych. W dawnej medycynie podawano przetwory kokornaku przy upławach, skąpych miesiączkach, nerwowości, ogólnym osłabieniu, mięśniobólach (myalgiach) i niestrawności. W terapii biologicznej Madausa jako środek “czyszczący krew” i przeciwbólowy, ponadto miorelaksujący (przeciwko sztywnościom stawów i przykurczom mięśni). Niewłaściwie stosowany kokornak staje się toksyczny. Przywołał publikacje opisujące toksyczność kokornaków u zwierząt (np. martwica nerek, stłuszczenie wątroby, wybroczyny w jelitach i płucach, drgawki). Madaus wymienił wśród składników kokornaku (korzeń) kwas arystolochiowy (arystolochina), zawierający w cząsteczce azot (który ulega krystalizacji po wyodrębnieniu), olejek eteryczny, goryczki, kwas jabłkowy, garbniki oraz 2 żywice. Substancja białkowa zawarta w kokornaku jest toksyczna, w dawce 5 mg zabija myszy.

Dawki zwykle stosowane: Tinctura D3 – 3 razy dziennie po 10 kropli (ze świeżego surowca – Herba rec.) na alkoholu 45%), tabletki Teep Madausa produkowane przed wojną zawierały 125 mg ziela z korzeniami Aristolochia clematitis, były podawane 3 razy dziennie po 1; zatem dziennie: 375 mg surowca.

Inne dawkowanie i preparaty z kokornaku:

Nalewki ze świeżego ziela (Herba rec.) 1:10 oraz D1-D3 (na alkoholu 45%) były podawane 3 razy dziennie po 10-20 kropli. Napar – Infusum z suchego ziela Aristolochia (1/2 łyżeczki surowca na szklankę wrzącej wody), wypijano w ciągu dnia małymi porcjami lub w trzech porcjach. Z ziela przygotowywano również macerat wodny (pół łyżeczki na szklankę zimnej wody, pozostawić na 8 h, wypić w ciągu dnia).

W medycynie ludowej również inne gatunki kokornaku używano w leczeniu ran i jako środek poronny (Abortivum) oraz przyspieszający wydalenie łożyska.

Kokornak powojnikowy w XIX i na początku XX wieku (A. Tschirch, 1923) uznawano również za doustny lek przeciwpasożytniczy (Antiparasiticum).

W medycynie wykorzystywano także kłącze z korzeniami kokornaka – Rhizoma cum radicibus Aristolochiae clematitis, z którego przyrządzano macerat na wodzie: 1/4 łyżeczki na szklankę zimnej wody, odstawić na 8 godzin, wypić w ciągu dnia. Była również w użyciu nalewka z kłączy i korzeni 1:10 na alkoholu 70-45% (10-15 kropli 3 razy dziennie). Mocne odwary z ziela kokornaku dolewano do wody kąpielowej przy spastycznościach mięśni, osłabieniu i bólach mięśniowych. Odwar (10 minut) z 2 łyżek ziela na 1 szklankę wody używano do obmywania i kąpieli nóg cierpiących na owrzodzenia podudzi (Ulcus cruris).

Madaus zwrócił uwagę, że roślina nadużywana uszkadza nerki i powoduje zmiany zwyrodnieniowe wątroby. Przy zatruciu rośliną stwierdził zapalenie jelit manifestujące się podobnie jak w przebiegu cholery (stąd sformułowanie choleropodobne zapalenie jelit po nadużyciu kokornaku). Towarzyszyły temu: przekrwienie jelit, wymioty, biegunka, ból brzucha, kolka, krwawa biegunka, zapalanie nerek, zaburzenia neurologiczne i czynności serca, a nawet porażenie serca i płuc.

Nowsze badania fitochemiczne Aristolochia clematitis:

Ziele kokornaku powojnikowego zawiera 0,02-0,4% olejku eterycznego bogatego w alfa-pinen i alfa- terpineol. W zielu zawarte są kwasy kokornakowe – arystolochiowe (I i II) w ilości ok. 0,3%. Gorzki smak nadaje goryczka – klematytyna. Surowiec posiada także garbniki, magnoflorynę, besta-sitosterol, kwas jabłkowy, pinitol, skrobię, cholinę, dwuhydroksyfenyloalaninę, saponiny, glikozydy flawonowe, alantoinę, kwas chlorogenowy, p-kumarowy i synapinowy.

Kłącze z korzeniami kokornaku powojnikowego – Radix (Rhizoma) Aristolochiae clematitis zawiera ok. 0,4% olejku eterycznego, kwasy kokornakowe (I-IV), garbniki, kwas jabłkowy, skrobię, żywicę i goryczki.

Nasiona Aristolochia clematitis mogą zawierać nawet 0,65% kwasów kokornakowych.

Olejek eteryczny kokornakowy, obok pinenu i terpineolu, zawiera pochodne geranylu, bicyklogermakrany, arystolany i kadinany.

Powinienem jeszcze wspomnieć, że w Europie (Belga, Hiszpania, Niemcy, Wielka Brytania, Francja), w latach 90. XX wieku głośno było w mediach na temat zatrucia ludzi “chińskimi preparatami”, zawierającymi kwasy kokornakowe. Azjatyckie specyfiki były zalecane w kuracjach odchudzających. U zatrutych osób stwierdzano śródmiąższowe nietypowe zapalenie nerek, które prowadziło do ich niewydolności (włóknienie, zanik cewek). Opisując objawy zatrucia nerek “chińskimi ziołami” wprowadzono nawet termin Chinese-herb nephropathy. W Belgii w 1998 r zgłoszono ponad 100 takich przypadków. Podobne zatrucia odnotowano w Stanach Zjednoczonych. Okazało się, że producenci preparatów ziołowych z krajów azjatyckich zmodyfikowali skład i zastąpili roślinę Stephania tetrandra na Aristolochia fangchi Y.C. Wu ex L. D Chow & S.M. Hwang (czyli Kou-boui, Guang Fang Ji). Obie rośliny w medycynie chińskiej należą do tej samej grupy terapeutycznej Fang Ji, dlatego producenci mogli to uczynić wg przyjętych zasad. Badania wykazały, że składy preparatów z różnych partii produkcyjnych różnią się i to właśnie kwas kokornakowy (aristolochic acid) jest przyczyną nefropatii.

Inne gatunki kokornaku też miały zastosowanie w medycynie. Gatunek Aristolochia serpentaria L. (Virginia snakeroot) występuje w Ameryce Północnej. Pozyskiwano z niego kłącze z korzeniami, które widniało w lekospisach pod wieloma nazwami – Radix Colubrina veperina, Radix Viperinae virginiae, Rhizoma Serpentariae, Radix Serpentariae, Radix Contrajervae virginiae. Kłącze i korzenie zasobne są w olejek eteryczny (1-2%; bogaty w borneol), kwasy kokornakowe, fitosterole, żywice, garbniki i gorycze. W tradycyjnej medycynie Indian stosowano jako środek gorzki (amara), pobudzający trawienie, wzmacniający, zapobiegający bolesnym skurczom i gojący rany oraz ukąszenia węży. Radix Serpentariae virginiae był objęty przez Pharmacopoea Borussica (Farmakopea Pruska) z 1846 i 1862 roku (Virginische Schlangenwurzel), Farmakopeę Genewską (Pharmacopoea Genevensis) z 1870 r. oraz Farmakopeę Hanowerską (Pharmacopoea Hannoverana) z 1833 r.

Kokornak okrągłolistny – Aristolochia rotunda L. występuje w rejonie Morza Śródziemnego.Dostarczał kłącze z korzeniami – Rhizoma cum radicibus Aristolochiae rotundae, Rhizoma, Tubera Aristolochiae rotundae. Zawiera arystolaktam, kwasy arystolochowe (I, II), fitosterole (beta-sitosterol), gorycze, olejek eteryczny, żywice, alkaloidy. Stosowany do pobudzenia miesiączkowania i gojenia ran. Jako środek wzmacniający, napotny. Objęty przez Farmakopeę Paryską (Pharm. Parisiensis) z 1758 r., Farmakopeę Hanowerską (Pharm. Honnoverana) z 1819 r. (Runde Osterluceywurzel), Farmakopeę Edynburską (Pharmacopoeia Collegii Regii Medicorum Edinburgensis) z 1756 i 1784 r., Farmakopoeę Londyńską (Pharmacopoeia Londinensis) z 1685 r.) i Farmakopeę Brukselską (Pharmacopoea Bruxellensis) z 1780 r.

Czytając ten obszerny tekst można zadać pytanie: czy można stosować kokornaki w praktycznej fitoterapii?

Biorąc pod uwagę dawne i współczesne informacje – trzeba zrezygnować ze stosowania kokornaku we współczesnym lecznictwie. Wyjątek może stanowić użycie zewnętrzne surowca.