Cortex Frangulae – kora kruszyny w fitoterapii

Kora kruszyny (ang. Buckthorn Bark, franc. Ecorce de Bourdaine) – Cortex Frangulae jest pozyskiwana z kruszyny pospolitej (niem. Faulbaum) – Rhamnus frangula Linne = Frangula alnus Miller, z rodziny szakłakowatych – Rhamnaceae. Kruszyna może przybierać dwie formy: krzewu lub małego drzewka. Dorasta do 6 m wys. Jest rozpowszechniona w całej Europie, od Kaukazu do Azji Mniejszej. Występuje jako podszyt w lasach naszego kraju. Preferuje wilgotne gleby. Kruszyna jest częściowo chroniona. Kruszyna nie wytwarza cierni. Młode gałązki są ciemnoszare, z białymi przetchlinkami o żółtym zabarwieniu od wewnątrz; pędy młode owłosione. Pąki brązowo owłosione. Ulistnienie skrętoległe. Liście odwrotnie jajowate, krótko zaostrzone, całobrzegie, dł. 3-7 cm. Dolna powierzchnia blaszki liściowej jasnozielona, górna ciemnozielona. W nerwacji 8-9 par wiązek przewodzących. Kwiaty biało-zielone, obupłciowe, zebrane po 2-10 w pęczki. Kwitnie od maja do czerwca, czasem również późnym latem. Owoce to kuliste pestkowce, najpierw zielone, potem czerwone, wreszcie prawie czarne, z 2-3 nasionami.

Surowiec: kora, owoce kruszyny = Cortex, Fructus Frangulae. W Farmakopei Europejskiej 5 – kora kruszyny (niem. Faulbaumrinde). Surowce powinny być wysuszone w temp. 100 stopni C, aby utraciły toksyczne właściwości (silne bóle brzucha, bolesne skurcze, trudna do opanowania biegunka, uczucie ociężałości, ból głowy, nudności, wymioty). Kora dostępna w sklepach zielarskich; ważny składnik wielu mieszanek ziołowych i preparatów płynnych złożonych.

Zgodnie z PhEur. Surowiec powinien zawierać przynajmniej 7% glukofranguliny w przeliczeniu na glukofrangulinę A. Kora zawiera 5-8% glikozydów antrachinonowych (głównie diglikozydy glukofrangulina A i B). W surowcu są obecne także frangulina A i B, glikozydy franguloemodynowe (framguloemodyny-8-O-beta-D-glukozyd); garbniki, sterole (rhamnol), kwas chryzofanowy, flawony (rhamnina, izorhamnina), woski (rhamnoceryny), emodyna i alkaloidy peptydowe. Glikofranguliny ulegają rozpadowi do wtórnych glikozydów: frangulin, które z kolei rozpadają się do franguloemodyn, ramnozy i glukozy. Objęty przez PhEur. 5 – Frangulae extractum siccum normatum (standaryzowany suchy wyciąg) zawiera nie mniej niż 15 i nie więcej niż 30% glukofrangulin w przeliczeniu na glukofrangulinę A.

Zgodnie z Farmakopeą Polską VI Frangulae Cortex to kora z młodych pni i gałązek kruszyny pospolitej Rhamnus frangula L., zebrana wiosną przed rozwojem liści i wysuszona w cieniu i ogrzewana 2 godziny w temp. 100 stopni C lub przechowywana nie krócej niż 1 rok od czasu zbioru. Surowiec powinien zawierać nie mniej niż 6% związków antranoidowych, w przeliczeniu na glukofrangulinę A C27H30O14, o masie cząsteczkowej 578,53. Kora grubości 1-2 mm ma postać rurek lub rynienek. Zewn. powierzchnia kory ma barwę szarobrunatną, niekiedy zielonawą (glony). Wewnętrzna powierzchnia kory jest żółtopomarańczowa lub pomarańczowo-brunatna. Strata masy po suszeniu nie większa niż 11%. Popiół – max 7%.

Działanie oficjalne: przeczyszczające. Dawki zwykle stosowane doustne, w odwarach, jednorazowo 0,5-1 g.

Wg Pharmacopoea Helvetica VI Cortex Frangulae (Cortex Rhamni frangulae; Faulbaumrinde, Ecorce de bourdaine, Corteccia di frangola) powinna zwierać nie mniej niż 2% związków hydroksymetyloantrachinonowych, z czego najwyżej 3/10 pochodnych antranolowych, przy przeliczeniu na 1,8-dwuhydroksyantrachinon C14H8O4, o masie cząsteczkowej 240,2. Popiół max 8%. Dawka jednorazowa 500 mg-2 g (do odwaru, naparu). Oficjalnym preparatem jest Extractum frangulae siccum (wyciąg suchy) i Extractum frangule fluidum (wyciąg płynny).

Antranoidy w jelicie grubym pod wpływem enzymów mikroflory ulegają hydrolizie do przeczyszczających antranoli i antronów. Pobudzają perystaltykę jelita grubego, zmniejszają wchłanianie wody z jelita do krwi, przez co następuje upłynnienie mas kałowych. Wzmagają uwalnianie chlorku sodu do światła jelita, pobudzają wydzielanie śluzu. Przeczyszczenie następuje w ciągu 6-12 godzin, zależnie od stanu mikroflory saprofitycznej i wrażliwości na antranoidy. Osoby z dysbakteriozą (wyjałowiony przewód pokarmowym, np. po zażywaniu chemioterapeutyków) nie są wrażliwe na preparaty antrachinonowi.

Wyciągi z kruszyny działają silnie żółciopędnie i żółciotwórczo. Częściowo są wchłaniane do krwi i limfy i przedostają się do wątroby, wzmagając produkcję żółci.

Przeciwwskazania: ciąża, laktacja, zapalenie wyrostka. Nie podawać małym dzieciom.

Wskazania: zaparcia, atonia jelit, kuracje odtruwające wraz ze stymulacją wydzielania żółci; wspomagająco w otyłości i przewlekłych chorobach skórnych metabolicznych.

Dawka: Odwar kruszynowy – Decoctum Frangulae: 8-10 g kory lub owoców rozdrobnionych zalać 200 ml wody, gotować 5-8 minut, odstawić na 30 minut, przecedzić. Przyjąć w ciągu dnia w trzech porcjach, dla dogłębnego przeczyszczenia. Można też pić po ½ szklanki raz dziennie (przechowywać w lodówce pozostałą porcję na następny dzień). Owoce przed stosowaniem poddać suszeniu w piekarniku w 100 stopniach C, podobnie jak korę! Sproszkowaną korę lub owoce kruszyny – Pulvis Cort. Frangulae, wymieszane z miodem, w dawce 1-2 g 1 raz dziennie, dobrze popić (przyjmować duże ilości płynów).

Jeżeli podczas przeczyszczenia występuje złe samopoczucie i bolesne skurcze – zmniejszyć dawki.

Odwar ze świeżej kory oraz intrakt alkoholowy ze świeżej kory (1:2 lub 1:3) jest dobrym lekiem na łuszczycę (do przemywania zmian skórnych). Po zmieszaniu z octem (1:1, z 5% octem) zabijają pasożyty skórne, w tym wszy. Intrakt (surowiec zalewać gorącym alkoholem 50-60%) i odwar zabija roztocze i owady pasożytnicze, odkaża skórę i działa przeciwłojotokowo. Mają właściwości fungistatyczne i bakteriostatyczne. Stosowane przy nużycy, świerzbie, parchach nieznanego pochodzenia, liszajach.

Nalewka z kory kruszyny na spirytusie salicylowym jest również pomocna w leczeniu łuszczycy i trądziku.

W XIX wieku Rhamnus frangula L. zaliczana była do rodziny szakłakowych – Rhamneae. W Polsce określana była nazwami kruszczyna, troszczyna i kruszewina. Od dawna było wiadomo, że najlepsza jest kora co najmniej dwuletnia, a nie młodsza. Młodsza kora wywołuje mdłości i wymioty. Odwar z kruszyny polecano w leczeniu puchliny wodnej, przy cierpieniach wątroby i śledziony.