Rhizoma (Radix) Bistortae – kłącze wężownika

Rdest wężownik (niem. Schlangen Knöterich, fr. Renouee bistorte, ital. Poligono bistorta; retorom. Badalestg-serp) – Polygonum bistorta Linne = Persicaria bistorta (L.) Samp. z rodziny rdestowatych – Polygonaceae występuje dziko w naszym kraju; preferuje wilgotne miejsca (w tym torfowiska). Jest rośliną wieloletnią, rozpowszechnioną na terenie całego kraju. Dostarcza zdrewniałe, grube kłącze, będące surowcem typowo garbnikowym – Rhizoma Bistortae (niem. Natterwurzel, ang. Bistort Root, fr. Racine de bistorte). Kłącze wężownika jest czasem opisywane pod nazwą Radix Bistortae, Radix (Rhizoma) Polygoni Bistortae, a w niemieckich i szwajcarskich pracach pod nazwami: Drachenwurz, Krebswurz, Otterwurz, Schlangenknöterichwurzel, Schlangenwurzel. Kłącze wężownika najlepiej zbierać wiosną lub jesienią i suszyć w temperaturze do 60 stopni C. Po wysuszeniu trudne jest do krojenia i rozdrabniania, dlatego polecam na świeżo już to zrobić.

Składniki kłącza wężownika: garbniki 15-20%, kwas galusowy 0,5%, glukoza 0,45%, pararabina, czerwień wężownikowa, skrobia 20-30%, białko 10%, kwas elagowy, kwas pirokatechowy, antrachinony (także wchodzą w skład czerwieni wężownikowej wraz z garbnikami).

Działanie: typowo ściągające, przeciwbiegunkowe, krwiotamujące, przeciwzapalne, przeciwwysiękowe. Zewnętrznie: okłady, płukanki, przemywanie, lewatywy: ściągające, przeciwzapalne, przeciwłojotokowe, obkurczające rozszerzone pory, antyseptyczne, pojędrniające skórę. Zawiera składniki zatrzymujące promienie UV i wymiatające wolne rodniki, co może być wykorzystane w kosmetyce. Nadaje się do pielęgnowania skóry trądzikowej i łojotokowej, do płukania włosów przetłuszczających się. Do płukania narządów płciowych, gardła i jamy ustnej przy stanach zapalnych. Do okładów na oczy nadmiernie łzawiących, z wysiękiem i wydzieliną ropną (okłady z odwaru).

Wskazania: biegunka, krwawienia z przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa w stadium zaostrzenia (dla osuszenia), nieżyt jelita grubego, świąd odbytu (wlewki, czopki z ekstraktem, nasiadówki), krwawienia i obrzęk dziąseł, zapalenie gardła, upławy (irygacje, nasiadówki, globulki z ekstraktem), wymioty, stany zapalne powiek i spojówek (okłady, przemywanie), trądzik, mokre wypryski i pokrzywka, ukąszenia owadów (okłady), trudno gojące się rany z wydzieliną, owrzodzenia, odleżyny, odparzenia (okłady, płukanki), tłuste włosy bez połysku, łupież tłusty (płukanki), dla zabarwiania włosów siwych (płukanki regularne przez dłuższy czas), nadmierne pocenie się stóp (kąpiele), uogólnione stany zapalne skóry (kąpiele, przemywanie).

Kłącze wężownika jest w Farmakopei Polskiej III. Zgodnie z jej wymogami kłącze powinno być zebrane jesienią. Zawartość garbników w surowcu: nie mniej niż 15%. Popiół nie więcej niż 7%.

Pharmacopoea Genevensis z 1780 r. wymienia Bistorta – Radix (La Bistorte) jako surowiec leczniczy oficjalny. Jest w Pharmacopoea Austriaca IV z 1836 r. jako Radix Bistorta (Natterwurzel). Również Pharmacopoea Bruxellensis z 1702 r. obejmuje Radix Bistortae. Najnowsza British Pharmacopoeia z 2009 r. opisuje Bistort Rhizome – minimum 3% garbników w suchym materiale, wyrażonych jako pirogalol C6H6O3 (m.cz. 126,1). Popiół max 9%. Strata masy po suszeniu nie więcej niż 12%.

Preparaty i dawki:

1. Odwar – Decoctum 5-10%, gotować 15 minut, odstawić na 20 minut, przecedzić. Pić kilka razy dziennie po 100 ml, zależnie od potrzeby lub stosować do przemywania, płukanek, okładów, lewatyw.

2. Extractum Bostortae molle (wyciąg o konsystencji miodu) pro dosi 1,0 w czopkach, globulkach.

3. Pulvis Rhiz. Bistortae (sproszkowane kłącze) 1 g 3-4 razy dziennie doustnie.

4. Tinctura Bistortae 1:3 na alkoholu 40-60% – 3 razy dziennie po łyżeczce lub do pędzlowania, przemywania, sporządzania maści, po rozcieńczeniu do okładów. Odparowując taką nalewkę otrzymamy wyciąg o konsystencji miodu, nadający sie do maści i wyrobu czopków oraz globulek.