Ostatnio pracuję nad starymi środkami przeciwpasożytniczymi, gromadząc w moim laboratorium rozmaite surowce zielarskie. Pisałem już o rupniku (cytwarze) na innych stronach, jednak dzisiaj postanowiłem jeszcze raz przybliżyć tę roślinę.
W Pharmacopoea Regni Poloniae z 1817 r. znaleźć można surowiec o nazwie Semen Cinae s. Santonici, czyli cytwarowe nasienie (z Artemisia judaica). W starszej Farmakopei Pruskiej III (Pharmacopoea Borussica III) z 1813 r. mamy Semen Cinae f. Santonici (Zitwersamen, Wurmsamen) z Artemisia judaica, Fruticulus in Syria et Palaestina frequens.
W Farmakopei Polskiej II ten surowiec jest już pod nazwą Anthodium Cinae.
W Pharmacopoea Helvetica III z 1893 r. widnieje Flos Cinae (Wurmsame, Semen contra, ital. Santonico), który pochodzi z gatunku Artemisia maritima Linne, var. Stechmanniana Besser (bylica nadmorska).
Pharmacopoea Helvetica IV z 1907 r. zawiera opis Flos Cinae (Wurmsame, Semen contra, ital. Seme santo) z gatunku Artemisia Cina Berg.
Kwiat cytwarowy (cytwaru, rupnika), ang. Wormseed, niem. Zitwerblüten; fr. Semen contra d’Alep; Semen sanctum, Semen santonicum, Zitwersamen, Wurmkraut, Wurmsamen, Barotine, Semen contra Vermes, to nierozwinięty kwiat (koszyczek) bylicy cytwarowej (rupnika) – Artemisia cina Berg (Berg Otto Carl, botanik niemiecki, 1815-1866; niektórzy autorzy zapisują przy nazwie botanicznej skrót Berg., co jest nieprawidłowe, bowiem tak zapisany skrót nazwiska Berg. “z kropką” sugeruje nazwisko innego niemieckiego botanika: Berger Alwin 1871-1931, który nie ma nic wspólnego akurat z nazwą łacińską tej rośliny), lub bylicy nadmorskiej –Artemisia maritima Linne, z rodziny Compositae = Asteraceae. Pomimo, że dawne nazwy łacińskie surowca sugerują, że jest to nasienie, w rzeczywistości tak nie jest.
Bylica cytwarowa (rupnik) występuje w rejonie Turkiestanu i Iranu. Bylica nadmorska rozpowszechniona jest w rejonie Morza Śródziemnego, Morza Kaspijskiego, na wybrzeżu Wielkiej Brytanii. Do dziś są sprzedawane na targach i w sklepach zielarskich – internetowych.
Kwiaty są zbierane w fazie pączka. Po wysuszeniu mają długość 3-4 mm, szer. 1 mm. Przy roztarciu zapach eukaliptusowo-kamforowy, barwa brunatno-zielona. Popiołu nie więcej niż 8% (wg Ph.Helv. IV).
Do składników czynnych Flos Cinae należą: santonina 1-3,5%, oksysantonina = artemisyna (artemizyna), olejek eteryczny 2-3%, w którym dominuje cyneol = eukaliptol, alfa-pinen, terpinen, alfa-terpineol. W kwiatach cytwarowych jest ok. 0,5% betainy i ok. 0,1% choliny. Popiół 6,5-10% zawiera sporo krzemionki (18%).
Santonina C15H18O3 zawiera grupę laktonową i pierścień chinolinowy. Pod wpływem stężonego kwasu solnego lewoskrętna santonina przechodzi w prawoskrętną desmotroposantoninę, laktofenol izomeryczny z santoniną. W tej reakcji zachodzi przegrupowanie chinolinowe, polegające na migracji jednej grupy metylowej i aromatyzacji jednego pierścienia. Należy do seskwiterpenoidów.
Santonina wywołuje silne skurcze mięśni pasożytów obłych (glisty, owsiki, włosogłówki), praktycznie nie działa na płazińce. Nie zabija parazytów, lecz uniemożliwia ich zaczepienie się w przewodzie pokarmowym i osłabia je na tyle, że podanie leku przeczyszczającego powoduje ich usunięcie z ustroju. Spośród leków przeczyszczających należy zastosować jedynie solne i syntetyki nie mające charakteru tłuszczu. Oleje, pokarmy tłuste powodują resorpcję santoniny z jelit do krwi i limfy, a to nie jest wskazane z powodu właściwości trujących. Dlatego podczas używania kwiatu cytwarowego najlepiej zażyć go na czczo, bez pokarmu. Zbyt wysokie dawki kwiatu cytwarowego, jak i samej santoniny powodują zatrucie objawiające się drgawkami, oczopląsem, rozszerzeniem źrenic, zaburzeniami psychicznymi, halucynacjami, bólami żołądka, wymiotami, ślinotokiem, żółtaczką, białkomoczem, a nawet obrzękiem wątroby i krwiomoczem. Przy wysokich dawkach leczniczych, a także po przedawkowaniu występuje ksantopia (ksantopsja), czyli widzenie przedmiotów w barwie żółtej lub żółtawo-czerwonej, czasem przechodzenie do fioletowej.Dawki śmiertelne powodują porażenie ośrodka oddechowego.
Santonina słabo wchłania sie do krwi, jednak jej produkt – kwas santoninowy (powstaje w obecności zasad) ulega resorpcji łatwo. W przewodzie pokarmowym zawsze część santoniny ulega przeobrażeniu w kwas santoninowy, dlatego ważne jest przestrzeganie dawek leku. Santonina osłabia czynności serca, bowiem działa drażniąco na nerw błędny. Obniża ciepłotę ciała. Pobudza wydzielanie śliny, potu i soków trawiennych.
W czasie kuracji antypasożytniczej za pomocą Flos Cinae – mocz przybiera intensywną żółtą barwę. Gdy do moczu dodamy wówczas związki zasadowe barwa zmienia się na czerwoną.
Antypasożytnicze, antybakteryjne i pierwotniakobójcze właściwości posiada także cyneol obecny w surowcu.
Wskazania: glistnica, Enterobius vermicularis seu Oxyuris vermicularis – owsica Enterobiosis (oxyuriosis), glista ludzka Ascaris lumbricoides – glistnica (askarydoza) Ascariosis (Ascariasis, Ascaridosis), włosogłówka ludzka (cianka) – Trichocephalus trichiurus (= Trichuris trichiura) włosogłówczyca (trichurioza) Trichocephaliasis, Trichurosis seu Trichuriosis.
Przeciwwskazania: ciąża, laktacja, spożywanie pokarmów tłustych i mleka. W czasie leczenia nie spożywać alkoholu.
Dawki. Kwiat cytwaru Flos Cinae, dorośli: 8 g zmieszane z miodem lub syropem; dla dzieci 2-3-letnich – 1,5 g; 4-5-letnich – 3 g; 6-8-letnich – 4 g; 9-11-letnich 5-6 g; 12-14-letnich – 7-8 g. Lek podaje się rano. Po 3-4 godzinach konieczne jest podanie środka przeczyszczającego. Następnego dnia kurację trzeba powtórzyć. Podczas stosowania leku nie spożywać tłustych pokarmów i alkoholu. Zabarwia mocz na kolor niebiesko-fioletowy (czysta santonina na żółto). Maksymalna dawka dzienna 15 g. Czystą santoninę podawano w dawce jednorazowej 80-100 mg, dziennej – maksymalnie 300 mg, przeciwko obleńcom pasożytniczym.
W dawnej medycynie oficjalnej używano sproszkowany surowiec, syrop cytwarowy – Sirupus Cinae, wyciąg z cytwaru – Extractum Cinae (rozpuszczalnikiem ekstrahującym był eter lub ekstrakcja była dwustopniowa, najpierw za pomocą eteru, potem spirytusu, albo też od razu mieszaniną eteru z etanolem); Electuarium Cinae – powidełka cytwarowe.
Zastosowanie posiadał olejek cytwarowy – Oleum Cinae, uzyskiwany w wyniku destylacji surowca z parą wodną. Zalecany był do zwalczania pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych, w leczeniu nieżytów układu oddechowego, ponadto jaki silny środek przeciwgnilny i antyseptyczny, np. w leczeniu ran. Podawano go doustnie, zewnętrznie w mazidłach, maściach, roztworach. Do inhalacji. Olejek cytwarowy można zastąpić olejkiem eukaliptusowym.
W literaturze anglojęzycznej kwiat cytwarowy określany jest często mianem Santonica flowers.
Pharmacopoea Borussica I z 1791 r. przedstawia dawki Semen Cinae: minimalna 1/2 skrupuła (scrupulus); lecznicza 1 skrupuł; maksymalna (ekstremalna) 1/2 drachmy (dragma). Dawki te były więc niższe od tych zalecanych w nowszych farmako
peach.
W Pharmacopoea Borussica VII z 1862 r. widnieje inny zapis surowca: Flores Cinae, Zittwerblüthen, Semen Cinae Halepense vel Levanticum. Semen Santonici. Zittwersamen. Wurmsamen. Artemisiae species e sectione Seriphidii huc usque ignota. Compositae.
Pharmacopoea Germanica editio III z 1890 r. przewidywała Flores Cinae z gatunku Artemisia maritima.
Gatunek Artemisia judaica Linne – Judean wormwood, wymieniany przez pierwsze farmakopee jest stosowany w Egipcie w medycynie ludowej jako środek regulujący trawienie i przeciwpasożytniczy, ponadto przeciwgorączkowy i łagodzący bóle. Znane jest działanie hamujące rozwój Staphylococcus aureus i Candida albicans. W 2009 r. opublikowano wyniki badań przeprowadzone w Egipcie (Uniwersytet w Kairze) wykazujące przeciwcukrzycowe właściwości wodnych i alkoholowych wyciągów z Artemisia judaica. Uzyskano wyraźny spadek poziomu cukru we krwi u zwierząt.
czy jest mozliwosc zamowienia kwiatu cutwaru