Owoc anyżu gwiazdkowatego – Fructus Anisi stellati w dawnej medycynie oficjalnej.

Anyż gwiazdkowaty (gwiazdkowy) /ang. Star anise, niem. Sternanis/ – Illicium verum Hooker fil., czyli drzewko anyżowe /badian/ rośnie w południowej części Chin, w północnej części Wietnamu; uprawiany jest w Chinach, Indochinach, Japonii i na Filipinach. Dorasta do 8 m wys. Liście szerokoeliptyczno-lancetowate, skórzaste, gładkie, zaostrzone. Ulistnienie równoległe. Kwiaty duże, pojedyncze, w kątach liści. Owoc złożony z 6-10 mieszków, osadzonych gwiazdkowato na osi środkowej. W każdym łódkowatym mieszku jest owalne nasienie, lśniące, barwy brązowej. Drzewo wydziela przyjemny zapach anyżowy, podobnie jak jego owoce. Należy do rodziny magnoliowatych – Magnoliaceae (w niektórych systemach do Schisandraceae, a nawet do Illiciaceae). Surowcem jest owoc – mieszek – Fructus Anisi stellati; dawniej Semen Badiani, Semen Anisi indici seu sinensis.

Anyż gwiazdkowy, badian; Swarzędz, lipiec 2011 r.

Surowiec zawiera 5-9% olejku eterycznego (zgodnie z Pharm. Eur. minimum 7%), w którym jest 80-90% trans-anetolu (wg Farmakopei Europejskiej przynajmniej 86% trans-anetolu w olejku eterycznym); ponadto olejek zawiera estragol, czyli metylochawikol 0,6-6,6%, foenikulinę (1-(3-Methylbut-2-enyloxy)-4-((E)-prop-1-enyl)-benzene), felandren, safrol, terpineol. Owoc anyżu gwiazdkowego zawiera również flawonoidy (rutozyd), fenolokwasy (protokatechowy, kwas anyżowy), depsydy (gallokatechiny, estry kwasu kawowego) /Rimpler 1999;  Hiller i Melzig 2010; Wichtl 2010/, tłuszcze (ok. 20%), sporo kwasu szikimowego; popiół ok. 5% /Hagers 1909, 1938; Dewick 2009/.

Foeniculin – fenikulina

Anetole; źródło obrazka: http://www.uni-duesseldorf.de

Działanie fitofarmakologiczne: rozkurczowe, wiatropędne, pobudzające wydzielanie soków trawiennych i procesy trawienia oraz wchłaniania substancji odżywczych, mlekopędne, fungistatyczne, bakteriobójcze, wykrztuśne i przeciwkaszlowe, mukolityczne.

Wskazania: zakażenia i stany zapalane układu oddechowego (kaszel, chrypka, zapalenie tchawicy i krtani, zapalenie oskrzeli i opłucnej), infekcje bakteryjne i grzybicze przewodu pokarmowego; niestrawność; niedostateczne wydzielanie mleka.

Zewnętrznie: nalewka i olejek do nacierania skóry przy skłonnościach do grzybicy, profilaktyka infekcji mikologicznych; odpędzanie owadów i roztoczy.

Olejek i spirytus badianowy doustnie: jako środek pobudzający płciowo u mężczyzn i kobiet.

Dawkowanie. Sproszkowany surowiec 0,5-1 g 3 razy dziennie. Napar badianowy: 1 łyżeczka rozdrobnionego surowca na 1 szklankę wrzącej wody lub mleka, można dodać miód. Pić 3-4 razy dziennie po 1/2-1 szklance naparu. Olejek eteryczny badianowy: 4-5 kropli 3-4 razy dziennie. Zewnętrznie do smarowania olejek 50-70%, rozcieńczony olejem winogronowym lub migdałowym. Nalewka badianowa 1:5 na alkoholu 60-70%: 5 ml 3 razy dziennie. Spirytus badianowy: 1 ml olejku eterycznego na 100 ml spirytusu 80-90%, zażywać 1-3 razy dziennie po 3 ml, ponadto do wcierania przy nerwobólach, bólach mięśni i stawów, profilaktycznie przeciwko grzybicom w okresie narażenia na zakażenie.

W Farmakopei Europejskiej 5 jest Anisi stellati aetheroleum. Wg prof. R. Hänsel’a i O. Sticher’a (2007 r.) olejek badianowy zawiera: trans-anethol 86-93%, estragol 0,5-6%, linalool 0,2-2,5%, alfa-terpineol <0,3%, cis-antehol 0,1-0,5%, aldehyd anyżowy 0,1-0,5%, foeniculin 0,1-3%.

W British Pharmacopoeia z 2009 r. również obejmujeStar Anise – wysuszony owoc anyżu gwiazdkowego. Minimum 70 ml/kg olejku eterycznego (w wysuszonym surowcu). Minimum 86% trans-anetolu w olejku eterycznym badianowym. Popiołu (Total ash) maksymalnie 4%.

Fructus Anisi stellati (Semen Anisi Stellati) znajdziemy w większości dawnych farmakopei, np.  Pharmacopoea Danica z 1826 r.  (Anisum Stellatum, Stierneannis, Sternanis), Pharmacopoea Hispanica z 1826 r., Pharmacopoea Austriaca z 1836 r., Pharmacopoea Borussica editio septima z 1862 r., Pharmacopoea Helvetica editio tertia z 1893 r. (Semen Badianum, Badiane, Anice stellato), Pharmacopoea Helvetica editio quarta z 1907 r.