Rodzaj konopie – Cannabis obejmuje 3 gatunki: konopie siewne – Cannabis sativa Linne, konopie indyjskie Cannabis indica Lamarck i konopie dzikie – Cannabis ruderalis Janischewsky. W układzie chemotaksonomicznym R. Hegnaeura znajdziemy tylko 1 gatunek – konopie siewne Cannabis sativa L., pozostałe są to podgatunki i mieszańce.
Nowe badania genetyczne poddały w wątpliwość sens wydzielania konopi dzikiej jako gatunku. Dlatego obecnie wymienia się Cannabis sativa var. spontanea Vav. (= Cannabis sativa var. ruderalis (Janisch.) S.Z.Liou – konopie dzikie jako odmiana, w niektórych systemach jako podgatunek), Cannabis sativa var. sativa (konopie siewne, uprawne) i konopie indyjskie – Cannabis indica Lam. Rodzaj Cannabis zaliczny jest do rodziny konopiowatych – Cannabaceae. Rodzina konopiowatych obejmuje 10 rodzajów. Obok konopi należą do niej, np. chmiel – Humulus, wiązowiec – Celtis, Trema, Aphanathe, czy Lozanella.
Konopie dzikie rośnie w Azji i Europie na siedliskach ruderalnych oraz wzdłuż większych rzek, np. w Polsce w dolinie Warty, Odry, Wisły. Lokalnie może występować licznie. Tworzy mieszańce z Cannabis sativa i Cannabis indica.
Konopie siewne w postaci licznych odmian jest uprawiane do celów przemysłowych. Stanowi źródło włókna, oleju, biomasy oraz cennych substancji farmakologicznie czynnych (chlorofil, kanabinoidy, olejek eteryczny, witamina K).
Olejek eteryczny z konopi siewnej zawiera wg Hegnauera: p-cymol, mircen, humulen, kariofilen, limonen, eugenol, a nawet gwajakol. Wśród monoterpenów olejku eterycznego z konopi siewnej można wyróżnić mircen (29-65%), alfa-pinen (4-16%) i beta-pinen (ok. 2,5%). Spośród seskwiterpenów warto wymienić beta-kariofilen (28-35%), alfa-humulen (10-12%) i allo-aromadendren (ok. 4%). Charakterystyczny dla olejku jest epitlenek kariofilenu (4,5-10%). Olejek eteryczny konopny działa przeciwzapalnie miejscowo i ogólnie oraz przeciwbólowo. Reguluje przepływ moczu, zapobiega kolkom i wzdęciom. hamuje rozwój grzybów i bakterii chorobotwórczych. Rozluźnia psychicznie, a jednocześnie wzmacnia. Polecany jest przy zaburzeniach trawiennych, stresie, nadmiernym napięciu mięśni szkieletowych, katarze, kaszlu, zaflegmieniu płuc, kolce moczowej i żółciowej. Miejscowo w chorobach reumatycznych, przeziębieniach i nerwobólach. Doustnie można zażywać 5-8 kropli olejku 1-3 razy dziennie na melasie lub miodzie. Do wcierań i masażu 1 ml olejku na 19 ml oleju lnianego, konopnego tłustego lub rydzowego. Olejek eteryczny i tłusty konopny w maściach i mazidłach przyspieszają gojenie ran i owrzodzeń oraz ustępowanie siniaków.
Z wszystkich konopi mogą być wyodrębniane poszczególne frakcje kanabinoidów lub ich mieszaniny. Na skalę przemysłową ekstrakcje taką przeprowadza się nadkrytycznym CO2.
Konopie indyjskie oraz produkty jego przetworzenia (marihuana, haszysz) są środkami nielegalnymi na terenie naszego kraju. Składnikami czynnymi konopi są kanabinoidy, mające charakter terpenoidów. Najważniejsze z nich to kanabinole i kanabidiole.
Właściwy i tradycyjny haszysz otrzymuje się przez gotowanie liści i kwiatów konopi w wodzie z dodatkiem masła, zagęszczenie, dodanie przypraw korzennych i cukru. Pomimo, że wszedł do licznych lekospisów w minionych wiekach to jednak duża zmienność, różna jakość surowca zniechęcały do stosowania konopi w medycynie. przeglądając dawne podręczniki farmakologii wybitnych autorów (m.in. J. Hano, J. Supniewski, H. Meyer i R. Gottlieb, J. Dadlez i P. Kubikowski, F. Penzoldt) spotykamy negatywne opinie na temat stosowania konopi indyjskiej w lecznictwie. Monografię ziela konopi indyjskiej zamieszczono w Farmakopei Polskiej II, wówczas zaliczano je do środków odurzających. W Farmakopei Polskiej III już nie uwzględniono tego surowca. Na początku XX wieku w Polsce Herba Cannabis indicae traktowano jako środek uspokajający w chorobach nerwowych, psychicznych, przy bezsenności, w delirium tremens, w neurastenii i histerii.
W 1964 r. zidentyfikowano składnik THC – tetrahydrokanabinol (dr Raphael Mechoulam w Instytucie Naukowym Weizmanna w Izraelu). Żywica kopi indyjskiej zawiera od 3 do 22% THC, liście w pobliżu kwiatów 5-6% THC, liście niżej położone oraz łodygi 1% i mniej THC. Osobniki męskie konopi są mało wartościowe, mają niską zawartość THC, poniżej 1 %. Nasiona konopi nie zawierają THC. We frakcji THC najważniejsze to (-) – Δ9 – trans- tetrahydrokanabinol i (+) – Δ9 – trans- tetrahydrokanabinol
(-) – Δ 9 – cis- tetrahydrokanabinol i (+) – Δ 9 – cis- tetrahydrokanabinol. Formy cis- nie są psychoaktywne. Aktywne są izomery trans, np. (-) – Δ9-trans-THC (dronabinol), jest 6 do 100 razy silniejszy niż (+)-Δ9–trans-THC. Kanabinoidy to lipofilowy składnik żywicy.
Według dra med. Gerharda Madausa (1890-1942) wyciągi z Cannabis indica wywołują euforię, ale efekty są indywidualne, w zależności od pacjenta i stanu fizjologicznego. U niektórych pacjentów percepcja była rozmyta i występowały zaburzenia poczucia czasu. Spostrzegał zwiększone libido, potem silne uspokojenie i sen. U pacjentów obserwował przeczulicę na bodźce, myślenie żywo plastyczne i obrazowe. W terapiach biologicznych Madausa surowcem było ziele, kwiatostany żeńskie, żywica i ekstrakty. Podane przez niego dawki wynosiły 0,2 g, dziennie 0,5 g (ziele – wierzchołki), choć wymieniał również wyższe: 0,5 g jednorazowo, 2 g dobowo. Powołując się na Farmakopeę Szwajcarską nalewka z konopi indyjskiej mogła być stosowana w dawce jednorazowej 1 g, a dobowej 3 g.
THC do mózgu przechodzi w ciągu 20-30 minut. Kanabinoidy przenikają przez łożysko do płodu.
THC działa na OUN jako psychomimetyk (halucynogen) i związek prodepresyjny. Daje uczucie relaksu i dobrostanu (często jest porównanie z działaniem etanolu, ale rzadziej po THC występuje lekkomyślność i agresja). Pomimo, że zostaje zakłócona koordynacja ruchowa, to mniej naraża na wypadki drogowe. Przynosi też uczucie wyostrzonej uwagi sensorycznej z dźwiękami i światłami wydającymi się bardziej intensywnymi i fantastycznymi (w porównaniu z dietyloamidem kwasu D-lizergowego).
Haszysz pogarsza pamięć krótkotrwałą i wykonywanie prostych poleceń wymagających kojarzenia (subiektywne uczucie pewności siebie i zwiększonej kreatywności, które nie ma odzwierciedlenia w obiektywnej wydajności). Powoduje pogorszenie koordynacji ruchowej. Wywołuje katalepsję (nienaturalne pozycje ciała). Jest powodem tachykardii. Trwale rozszerza naczynia twardówki i spojówek (stąd efekt przekrwienia i szkliwienia oczu). Obniża ciśnienie śródgałkowe. Rozszerza oskrzela. Działa przeciwwymiotnie.
Pełne działanie farmakologiczne palonych konopi rozwija się przez godzinę i trwa 2-3 h. Powodują uzależnienie fizyczne i tolerancję (konieczność zwiększania dawek). Zespół abstynencyjny – odstawienia kanabinoidów: nudności, irytacja, tachykardia, pobudzenie, nadmierne pocenie się, jest jednak mało zaznaczony, stąd niektórzy autorzy uważają, że nie jest to grupa substancji uzależniających.
W 1988 roku wykryto u szczurów specyficzne receptory kanabinoidowe (Cannabinoid receptors – CB). Mózgowe receptory nazwano CB1, natomiast obwodowe CB2. Receptory kanabinoidowe związane są z białkami G: receptory CB1 przez białko G1/0 hamują cyklazę adenylanową oraz kanały wapniowe zależne od potencjału, aktywują natomiast kanały potasowe związane z białkiem G (GIRK), prowadząc do hiperpolaryzacji.
Receptory CB1 zlokalizowane w błonie komórkowej zakończeń nerwowych hamują wywołane depolaryzacją i napływem Ca2+ do komórki uwalnianie przekaźników z zakończeń presynaptycznych. CB1 zlokalizowane są przede wszystkim w hipokampie, móżdżku, podwzgórzu, istocie czarnej, w szlakach dopaminowych (stąd wpływ wzmagający apetyt, osłabiający pamięć, oddziaływanie na temperaturę ciała i mechanizm nagrody) oraz w korze mózgowej (efekt to osłabienie kojarzenia). CB1 występują również na obwodzie: śródbłonki, tkanka tłuszczowa (wzrost lipogenezy – syntezy tłuszczu).
Receptory CB2 umiejscowione są w śledzionie, migdałkach, grasicy, w limfocytach, monocytach, w mikrogleju (hamują reakcje immunologiczne); aktywują białko G, hamują odczuwanie bólu.
Zastosowanie kanabinoidów w medycynie jest obecnie rozwojowe i coraz szersze: jako środek przeciwwymiotny (w trakcie radio- i chemioterapii onkologicznej), ułatwiający przyrost masy ciała w trakcie wyczerpujących i wyniszczających chorób, jako środek poprawiający czynności ruchowe przy stwardnieniu rozsianym, obniżający ciśnienie wewnątrzgałkowe przy jaskrze, jako lek uśmierzający ból w nerwobólach. Kanabinoidy hamują ruchy mimowolne, stąd znalazły zastosowanie w leczeniu choroby Parkinsona oraz tików.
Prekursorem kanabinoidów u konopi jest kwas kanabigerolowy (CBGA). Najwięcej jest go w młodych roślinach oraz intensywnie wzrastających organach (przy stożkach wzrostu). Z tego kwasu powstaje kanabigerol (CBG), a następnie dalsze kanabinoidy. W miarę starzenia się rośliny spada poziom CBG. Otrzymano odmiany mające wysokie stężenie tego kanabinoidu w celach leczniczych. CBG oddziałuje myorelaksująco, przeciwbólowo i przeciwdepresyjnie. wzmacnia funkcję anandamidu – neuroprzekaźnika, który odgrywa rolę w zwiększaniu odczucia przyjemności i motywacji, regulowaniu apetytu i snu oraz łagodzeniu bólu. Działa przeciwzapalnie na jelita, stąd polecany jest w chorobie Leśniowskiego-Crohna, w zespole jelita drażliwego, przy zapaleniu uchyłków jelita grubego. Posiada potencjał antynowotworowy i antybakteryjny. Pomaga przy jaskrze normalizując ciśnienie śródgałkowe. Kanabigerol nie wpływa narkotycznie.
Cannabidiol, CBD – należy do kannabinoidów i działa przeciwzapalnie, przeciwdrgawkowo i przeciwlękowo. Wywiera wpływ immunosupresyjny (stąd polecany przy chorobach autoimmunizacyjnych, w tym przy przewlekłych stanach zapalnych jelit).
Działa neuroprotekcyjnie, miorelaksująco (stąd w stwardnieniu rozsianym). Zmniejsza częstość ataków padaczkowych u dzieci (z zespołem Lennoxa i Gastauta (LGS), zespołem Draveta). Immunosupresyjny wpływ kannabidiolu jest oparty na wzbudzaniu apoptozy w limfocytach T układu odpornościowego. Uśmierza ból. Znosi niepokój. Wpływa hipoglikemicznie. Zmniejsza apetyt. Zmniejsza wzrost komórek nowotworowych.
Kannabidiol jest zarejestrowany pod nazwą Epidiolex w USA i Epidyolex w UE jako lek na receptę.
Cannabinol (CBN) jest produktem utlenienia THC, który słabo wiąże się z receptorem kannabinoidowym Poprawia i pogłębia sen, uśmierza ból. Rozluźnia mięśnie szkieletowe.
Cannabinodiol (CBND) jest pochodną kanabidiolu i działa psychotropowo, obok THC.
Dr med. Gerhard Madaus opisał szczegółowo użycie konopi siewnej Cannabis sativa L. w medycynie ludowej i medycynie biologicznej. Paracelsus (1493-1541) zalecał konopie siewne w przykurczach. Hieronymus Bock – Tragus (1498-1554) stosował konopie siewne (nasiona) przy suchym kaszlu, a ziele do okładów przy podagrze (dnie moczanowej). Pietro Andrea Mattioli – Matthiolus (1501-1578) pisał, że sok z ziela usuwa ból ucha, a olej zalecał przy marskości wątroby, wywar z kolei przy przeziębieniu układu moczowego. Albrecht von Haller (1708-1777) uważał nasiona konopi za środek przeciwbólowy i znieczulający miejscowo i podawał przetwory konopi przy kaszlu, żółtaczce. Twierdził, podobnie jak Matthiolus, że konopie siewne obniża libido. Madaus powołując się na Friedricha (1845) pisał: szczyty pędów przy zaburzeniach oddawania moczu, przy pieczeniu i kłuciu podczas oddawania moczu, ponadto przeciwko początkowej rzeżączce, w chorobach oczu (osłabieniu, przy plamce na rogówce), w zapaleniu powrózków nasiennych i jąder. Wg Madausa w medycynie chińskiej jako środek przeciwcukrzycowy, przy czym najpierw daje hiperglikemię, a potem hipoglikemiczny efekt. Kwitnąca roślina hamuje rozwój grzybów pleśniowych (Aspergillus). Rozszerza źrenice po podaniu do oka.
Mistrz i mój Idol dr med. Gerhard Madaus (1890-1942)
Madaus należał do nielicznych autorów, którzy podawali rzeczywiste użycie danego zioła w medycynie ludowej różnych krajów lub grup etnicznych. Konopie siewne w Danii było stosowane przeciw rzeżączce i grypie jelitowej, a razem z mlekiem na suchy kaszel. Zewnętrznie jako środek chłodzący, łagodzący. We Włoszech konopie siewne znalazło zastosowanie jako lek uspokajający na astmę. Na Litwie w medycynie weterynaryjnej olej konopny używano w leczeniu świerzbowca u owiec, a nasiona dawano kurom dla zwiększenia nieśności. W Polsce świeże liście konopi siewnej utarte ze smalcem dawano na trudno gojące się rany.
W publikacjach Madausa znajdziemy następujące wskazania do używania konopi siewnej: przy podrażnieniach i chorobach zapalnych układu moczowo-płciowego, zwłaszcza na rzeżączkę z bolesnym oddawaniem moczu w pierwszym stadium i nieżytem pęcherza, często bez pieczenia, tylko przy częstym ucisku pęcherza, zapaleniu cewki moczowej z wypływem ropy, przy zapaleniu nerek z problemami z sercem, kamicy nerkowej, skurczach pęcherza, bolesnym oddawaniu moczu z nagłym parciem, albuminurii (białkomoczu) i przerostem prostaty. Zapalenie opłucnej , zapalenie płuc i zapalenie osierdzia, a czasami jest zalecane jako środek wykrztuśny przy suchym, gorącym kaszlu (tutaj nasiona gotowane w mleku i pijane na ciepło), gruźlicy i astmie. W przypadku dny moczanowej i schorzeń reumatycznych, przy podrażnieniu układu moczowego. Wewnętrznie i zewnętrznie przy zapaleniu oka i zmętnieniu rogówki. Co ciekawe, Madaus wśród surowców używanych wymienił nasiona, szczyty pędów, liście, ziele, a nawet korzenie konopi siewnej.
W medycynie biologicznej najwartościowsze są szczyty pędów, świeże, w czasie kwitnienia. Wprowadził z konopi siewnej Teep’y w postaci tabletek (oficjalny preparat). W użyciu była nalewka, podawana w dawce 0,25-0,4 g oraz nalewki D1 i D2 – 3 razy dziennie po 10 kropli.
Wiedza przekazana przez dra G. Madausa na temat użycia konopi siewnej w medycynie biologicznej i medycynie ludowej jest szczególnie cenna. Dzisiaj producenci preparatów z poszczególnymi kanabinoidami poszukują historycznych wiadomości na temat konopi siewnej. Jest to niejednokrotnie potrzebne przy zgłaszaniu suplementów diety do odpowiednich instytucji. Tymczasem wiedza ta zanikła po II wojnie światowej w większości krajów europejskich.
Cenny jest także olej tłusty konopny. Olej konopny jest olejem jadalnym, ale służył także do sporządzania farb, lakierów, niektórych mydeł, pokostu. Może zastępować olej lniany. Zaliczany do olejów schnących. Nasiona konopi zawierają 30-35% oleju. Świeżo wytłoczony ma zabarwienie zielonkawe. Po nasłonecznieniu staje się prawie bezbarwny.
Temperatura krzepnięcia -15 – -20 stopni C. Czas schnięcia 4-8 dni. Olej konopny można spożywać w sałatkach, z serami, z kaszą. Hamuje agregację krwinek, zmniejszając ryzyko wystąpienia zawału i zatoru. Zmniejsza wytwarzanie prozapalnych mediatorów. Przyśpiesza ziarninowanie i regenerację błon śluzowych oraz skóry. Dawniej był stosowany w mieszaninie z wodą wapienną do leczenia ran i oparzeń. Ponadto do okładów na suche liszaje i wypryski. Pomocny w pielęgnowaniu skóry z atopowym zapaleniem, łuszczycą i owrzodzeniami. Zalecany przy chorobach paznokci, włosów, przy chorobach reumatycznych, stwardnieniu rozsianym i nadciśnieniu. Doustnie przyjmować przynajmniej 1 łyżkę oleju 1-2 razy dziennie lub w potrawach na zimno. Zawiera kwas linolowy (50-60%), oleinowy (10-15%), linolenowy (do 29%), palmitynowy 7%, gadolinowy (do 1%), stearynowy (1-3%), stearydonowy (0,5-1,5%), arachidowy (do 2%), tokoferol (468-960 mg/kg), tetrahydrocannabinol (ok. 50 mg/kg), chlorofil, karotenoidy.
Najnowsze komentarze