Czosnek jako surowiec farmakopealny. Sproszkowana cebula czosnku – Allii sativi bulbi pulvis.

Rodzaj czosnek – Allium obejmuje 940 gatunków. Należy do rodziny amarylkowatych – Amaryllidaceae. W niektórych układach taksonomicznych czosnek zaliczany jest do rodziny liliowatych – Liliaceae lub czosnkowatych – Alliaceae. Farmakopea Polska XIII i najnowsza Farmakopea Europejska zawierają monografię suszonej lub liofilizowanej cebuli czosnku pospolitego – Allium sativum Linne.

Czosnek pospolity jest wieloletnią rośliną przyprawową i leczniczą. Pochodzi z Azji Środkowej. Dorasta do około 70 cm wysokości. Cebula złożona jest z kilku cebul, które nazywamy popularnie ząbkami czosnku. Liście płaskie, do 1 cm szerokości, rynienkowate w dolnej części. Kwiaty zebrane w pozorny baldaszek, otulony przez kwitnieniem okrywą. Kwiaty drobne, różowe. Okwiat jest 6-działkowy, pręcików 6, przy czym te położone wewnętrznie mają silnie rozszerzone i spłaszczone nitki. Słupek 1. Owocem jest torebka. Kwiaty, liście i cebule czosnku są zjadane jako warzywo. Do celów spożywczych są pieczone, suszone, marynowane, kiszone lub gotowane. Baldaszki kwiatowe zawierają również cebulki przybyszowe.

Wg Farmakopei Polskiej nie należy czosnku suszyć w temperaturze wyższej niż 65^oC. Cebula czosnku powinna zawierać nie mniej niż 0,45% allicyny C₆H₁₀OS₂ , o masie cząsteczkowej 162,3.

Zmielona cebula czosnku ma postać jasnożółtawego proszku. Proszek należy obserwować w roztworze wodzianu chloralu. Przy obserwacji mikroskopowej widoczne są liczne fragmenty miękiszu oraz naczynia spiralne lub pierścieniowate. Naczynia są otoczone wąskimi i cienkościennymi komórkami. Strata masy po suszeniu: nie więcej niż 7%. Popiół całkowity: nie więcej niż 5%.

Świeża cebula czosnku zawiera 0,35-1,3% alliiny. Gdy surowiec jest świeży i nieuszkodzony to zawiera bezwonną, rozpuszczalną w wodzie – alliinę. Alliina nie posiada właściwości przeciwbakteryjnych. Podczas rozdrabniania surowca, alliina pod wpływem enzymu allinazy zostaje przekształcona do allicyny. Z 1 mg alliiny powstaje 0,45 mg allicyny. Allicyna ulega następnie rozpadowi do wonnych związków siarki (ajoeny, oligosiarczki, winylodisiarczki.  

Sproszkowany czosnek zawiera 0,5-2,5% allicyny i inne związki siarki, np. tioglikozyd – skordyninę, aminokwasy siarkowe, ponadto peptydy glutamylowe, enzym alliinazę, saponiny sterydowe i trójterpenowe (alliospirozyd, satiwozyd), lektyny, flawonoidy, polisacharydy, głownie fruktany, adenozynę, związki selenu. Obecność selenowanych aminokwasów jest kontrowersyjna. Prof. Wolfgang Blaschek uważa, że liofilizacja czosnku nie daje dodatkowych korzyści, nie przewyższa suszenia surowca w temperaturze 60 stopni Celsjusza.

Maceraty z czosnku na oleju roślinnym zawierają głównie winyloditiiny, allilo-oligosiarczki i ajoeny.

Destylat ze świeżego czosnku (maceratu wodnego) bogaty jest diallilo-oligosiarczki (siarczki diallilowe). Ze 100 g świeżego czosnku otrzymać można do 400 mg olejku czosnkowego.

Czosnek działa bakteriobójczo i bakteriostatycznie, ponadto fungistatycznie, antyagregacyjnie na płytki krwi oraz hipotensyjnie. Obniża poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Najsilniejsze właściwości posiada czosnek świeży. Wodne, alkoholowe i olejowe wyciągi z czosnku wpływają również żółciopędnie, przeciwzapalnie i pobudzająco na trawienie. Może zmniejszać ryzyko rozwoju nowotworów przewodu pokarmowego. W medycynie ludowej świeży czosnek służył też do zwalczania pasożytów przewodu pokarmowego, np. owsików, czy włosogłówki. We wszystkich krajach czosnek jest polecany przy nieżytach układu oddechowego, chorobach zakaźnych, przeziębieniu i miażdżycy, ponadto w zaburzeniach trawiennych.

Psy i koty są wrażliwe na czosnek i niektóry rasy ulegają zatruciu śmiertelnemu przy dawce 5 g/kg masy ciała. Dochodzi wówczas do uszkodzenia krwinek oraz methemoglobinemii.