Ostróżeczka polna – Delphinium consolida Linne jako lek i trucizna

Ostróżeczka (ostróżka) polna – Delphinium consolida L. = Consolida regalis S.F. Gray należy do rodziny jaskrowatych – Ranunculaceae. Jest pospolitym chwastem w zbożach. Roślina jednoroczna dorastająca do 30 cm wys. Kwiaty grzbieciste barwy niebieskiej lub fioletowej, górna część okwiatu z ostrogą. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Owocem jest mieszek.

Do aktywnych składników ostróżeczki należą alkaloidy terpenoidowe (delfinina = delphinine H33H45NO9; delkozyna – delcosine – iliensine = ilienzyna – C24H39NO7, nudikaulina – nudicauline; likoktonina = lycoctonine = delsine = delzyna = royline = rojlina – C25H41NO7; delsolina = delsoline = acomonine C25H41NO7), antocyjany (delfinidyna), flawonoidy (kemferol, kwercetyna), alkohole cukrowe (mannitol).

 

 

 

 

 

 

 

 

Delfinina

 

 

 

 

 

 

 

 

Delfinidyna

Likoktonina, czyli delzyna obniża ciśnienie krwi. Delsolina (akomonina) działa depresyjnie na ośrodek oddechowy i powoduje drgawki. Zabija owady. Obniża ciśnienie krwi. Delfinina zabija stawonogi, w tym roztocze i owady. Działa depresyjnie na ośrodek oddechowy. Zwalnia czynność serca. Działa przeciwbólowo i znieczulająco.
Delkozyna paraliżuje stawonogi. Obniża ciśnienie krwi.

W wielu pracach nazwy delfinina i delfinidyna są mylone. Delfinina jest alkaloidem. Delfinidyna natomiast jest antocyjanem.

Ostróżeczka była stosowana w dawnej medycynie oficjalnej (od połowy XIX wieku) pod nazwą Delphinium consolida (ziele, kwiat i nasiona).
Pod nazwą Delphinium (Delphinin, Delphinia) kryła się natomiast ostróżka pchla – Delphinium staphisagria L., z której pozyskiwano nasiona (ziarna św. Stefana) – Semen Staphidisi Agriae (Staphisagria Samen). Z nasion ostróżki pchlej otrzymywano ekstrakt alkoholowy, do którego dodawano kwas siarkowy. Ostróżka pchla działa podobnie jak ostróżeczka polna, lecz silniej. Stosowana była jako środek wymiotny, przeciwrobaczy i przeciwko pasożytom zewnętrznym w maściach, w roztworach z kwasem octowym, eterem i in. (np. do zwalczania pcheł, wszawicy). Nasiona ostróżki pchlej są trujące dla zwierząt. Zewnętrznie sproszkowane nasiona lub ekstrakty w maściach używano do wcierania przy reumatyzmie, nerwobólach i paraliżach. Działają przeciwbólowo.

Wróćmy jednak do naszej ostróżeczki polnej.

Kwiaty ostróżeczki polnej – Flos Delphini consolidae są bogate we flawonoidy i antocyjany. Działają moczopędnie, uszczelniają naczynia krwionośne i poprawiają krążenie krwi. Usprawniają krążenie krwi w obrębie gałki ocznej. Działają również wykrztuśnie. Były stosowane w medycynie ludowej. Nie powinny jednak być polecane doustnie, ze względu na obecność delfininy. Ekstrakt z kwiatów ostróżeczki jest składnikiem niektórych kosmetyków do włosów (szampony) i oczu (niektóre opatentowane). Wyciągi z kwiatów ostróżeczki (Delphinium Consolida Flower Extract) działą antyseptycznie, przeciwpasożytniczo, poprawiają krążenie krwi w skórze. Zwiększają ukrwienie skóry. Usuwają obrzęk skóry wokół oczu.

Ziele ostróżeczki polnej – Herba Delphini consolidae (Herba Consolidae regalis) w medycynie ludowej używano jako środek zwalczający wszawicę, a także inne pasożyty zewnętrzne, ponadto jako środek moczopędny. Wyciag alkoholowy z ziela ostróżeczki polnej wchodzi w skład popularnego preparatu Delacet, który jest przeznaczony do zwalczania wszawicy. Delacet (Herbapol Kraków) w 100 g zawiera 91,7 g wyciągu alkoholowego z ziela ostróżeczki polnej i 8,3 g kwasu octowego 80%. Włosy należy zwilżyć płynem i zawiązać chustką na 3 godziny, po czym zmyć i wyczesać gęstym grzebieniem. Po tygodniu zabieg powtórzyć.

Wyciąg octowo-alkoholowy – Aceto-Spiritus Delphini consolidae: 125 g spirytusu mrówczanego (Spiritus Formicicus), 125 g spirytusu kamforowego (Spiritus Camphoratus i 250 g octu (Acetum 5-6%) wymieszać. 100 g świeżego zmielonego ziela lub samych świezych zmielonych owoców (nasion) ostróżeczki zalać przygotowaną mieszaniną, odstawić na 14 dni, po czym przefiltrować. Stosować do wcierania w miejsca owłosione (przykryć na 2 godziny) przy pasożytach oraz do wcierania w skórę przy kontuzjach (obrzęk, ból, siniak), nerwobólach, kręczu szyi, lumbago, rwie kulszowej, bólach reumatycznych.

Wyciąg alkoholowy z ziela ostróżeczki (Extractum seu Tinctura Consolidae regalis) sporządza się następująco: 10 g świeżego ziela z owocami i kwiatami  zalać 100 g alkoholu 60-70%, odstawić na 7 dni, przefiltrować. Stosować do przemywania twarzy i nacierania włosów przy chorobach pasożytniczych (demodex, wszy, pchły), a także do wcierania przy nerwobólach, reumatyzmie, bólach mięśni. Dodanie octu do wyciągu alkoholowego wzmacnia działanie przecipasożytnicze. Zwiększa też właściwości penetracyjne alkaloidów zawartych w wyciągu.

Nasiona ostróżeczki polnej (Semen Consolidae regalis) są bogate w alkaloidy niszczące pasożyty, w tym owady. Octowe i alkoholowe wyciągi z owoców lub samych nasion ostróżeczki są bardzo silne w działaniu. Można z nich sporządzać maści (sproszkować nasiona suche i wymieszać z podłożem (maść 20%) oraz wyciąg alkoholowy (10%) i etanolowo-octowy (10%).

Fotografie ostróżeczki: 6 czerwiec 2008 r., Swarzędz.