Jałowiec pospolity (ang. Juniper Berries, niem. Echter Wacholder) – Juniperus communis L. jest krzewem dorastającym do 6 m wys. Czasem ma formę drzewka. Zaliczany do rodziny cyprysowatych – Cupressaceae. owocem jest szyszkojagoda. Kwitnie od czerwca do sierpnia.
Fot. Jałowiec – Juniperus; Krosno, luty 2009 r.
Szyszkojagody jałowca – Fructus Juniperi zawierają około 1,5% olejku eterycznego (zależnie od terminu zbioru i sposobu suszenia oraz przechowywania zawartość olejku waha się w szerokich granicach: 0,2-3,5%). Obok olejku surowiec zawiera cukry (glukoza, fruktoza), kwas glukuronowy, żywice (do 10%), kwas L-askorbinowy (witamina C), katechiny, proantocyjanidyny, kwasy tłuszczowe (laurowy, palmowy, olejowy, linolenowy), fitosterole (kampesterol, beta-sitosterol), kwas taninowy i galusowy, kwasy diterpenowe (myrceocommunic acid, cis- i trans-communic acid, torulosic acid, isopimaric acid, sandaracopimaric acid), flawonoidy (rutyna, izokwercytryna).
Olejek eteryczny złożony jest w 58% z monoterpenów (alfa-pinen, mircen, sabinen). Olejek zawiera limonen, p-cymen, gamma-terpinen, beta-pinen, alfa-tujen, kamfen, 1,4-cineol, terpinen-4-ol. Spośród seskwiterpenów w olejku występują (kariofilen, kadinen i elemen).
Wyciągi wodne, wodno-alkoholowe i olejowe z jałowca, owoc jałowca sproszkowany tuz przed spożyciem oraz sam olejek jałowcowy działają antyseptycznie i odkażająco w przewodzie pokarmowym. Odkażają drogi żółciowe. Pobudzają wydzielanie żółci. Wpływają rozkurczowo na mięśnie gładkie, pobudzająco na wydzielanie soków trawiennych. Wzmagają wydzielanie śliny i kwasu mlekowego. Przetwory bogate w olejek rozszerzają tchawice i oskrzela, pobudzają wentylację płuc, upłynniają śluzową wydzielinę w drogach oddechowych. Lotne składniki jałowca wydalane są z powietrzem wydychanym i również hamują rozwój bakterii i drożdżaków w układzie oddechowym. Jałowiec znosi wzdęcia, hamuje procesy gnilne i fermentacyjne w jelitach. Reguluje wypróżnienia. Zwiększa ukrwienie jelit i narządów miednicy mniejszej. Pobudza krążenie krwi, nasila skurcze mięśnia sercowego. Preparaty z jałowca wzmagają wydzielanie moczu, a wraz z nim metabolitów azotowych i chlorku sodu. Działanie diuretyczne przeciwobrzękowe może być pomocne w leczeniu niewydolności krążenia i przy otyłości.
Olejek wcierany w skórę działa odkażająco, pobudzająco na resorpcję wysięków zapalnych, rozgrzewająco i przeciwbólowo.
Jałowiec jest wykorzystywany w leczeniu skąpomoczu, kamicy moczowej, kamicy żółciowej, zaburzeń trawiennych, otyłości, zapalenia oskrzeli, kataru, zapalenia zatok, przeziębienia, chorób reumatycznych, przewlekłych chorób skóry na tle zaburzeń metabolicznych.
Owoce jałowca świeżo utłuczone w moździerzu to doskonała przyprawa do mięs i zup. Wykorzystywany w wędliniarstwie oraz przy produkcji wódek i nalewek. Olejek ma znaczenie dla przemysłu perfumeryjnego. Świeże owoce i olejek jałowcowy mają właściwości antypasożytnicze w przewodzie pokarmowym. Mogą być użyte w leczeniu włosogłówki, lambliozy i chorób pierwotniakowych (podawać na czczo).
Owoce jałowca są zasobne w fitoncydy, czyli substancje alternatywne dla antybiotyków i sulfonamidów, o silnej aktywności antybakteryjnej, przeciwgrzybowej i pierwotniakobójczej. Działają również na duże wirusy.
Olejek jałowcowy naturalny – Oleum Juniperi można zażywać 2-3 razy dziennie po 4 krople. Dobrze jest go spożywać w mleku z miodem, na miodzie lub soku. Przy utrudnionym oddychaniu w nieżycie dróg oddechowych doustnie, ponadto w inhalacjach.
Oleum cadinum (dziegieć jałowcowy) to środek bogaty w gwajakol, krezol, fenol, pirokatechinę i inne związki fenolowe. Posiada silne właściwości odkażające, antyproliferacyjne (przy łuszczycy), przeciwzapalne i redukujące. Niszczy pasożyty. Stosowany w leczeniu wielu chorób skóry, np. łupieżu, łuszczycy, liszajów, wyprysków, czyraków.
Zgodnie z Farmakopeą Europejską 5 pseudo-owoc jałowca - Iuniperi Psedo-fructus powinien zawierać przynajmniej 10 ml x kg-1 olejku eterycznego.
Skład ilościowy olejku jałowcowego": alfa-pinen 30-40%, sabinen 13-29%, mircen 7-18%, limonen 2,7-11%, terpinen-4-ol 0,5-12%. Owoce zawierają około 30% cukru.
Farmakopea Polska VI wymaga, aby Fructus Juniperi zawierało nie mniej niż 1% olejku; strata masy po suszeniu nie większa niż 18%; popiołu nie więcej niż 5%. Wg Farmakopei Polskiej jest to środek moczopędny. Dawkowanie: doustnie w naparach: jednorazowa dawka 1-2 g; dobowo 2-5 g.
W dawnych czasach owoce jałowca często zbierano wraz z wierzchołkami pędów i taki mieszany surowiec parzono. Jałowiec uważano w dawnej medycynie za środek pobudzający apetyt i trawienie, przyśpieszający przemianę materii, moczopędny, podniecający i czyszczący krew. Polecano jałowiec do leczenia kamicy moczowej, bolącej wątroby, wzdęć, puchliny wodnej i niewydolności żołądka.
Jałowca nie stosować u kobiet w ciąży, u osób z ostrą niewydolnością nerek. Nie zażywać w czasie laktacji, bowiem składniki jałowca przechodzą do mleka i będą działały na niemowlęta wiatropędnie oraz żółciopędnie, co może wywoływać dolegliwości trawienne i ból brzuszka.
Jałowiec pobudza miesiączkowanie.
Tuż przed zalaniem alkoholem, oliwką, wodą lub mlekiem owoce jałowca rozdrobnić. Napar z 1 łyżki owoców na 1 szklankę wrzącego mleka lub wody pić 2-4 razy dziennie po 100 ml. Przy zapaleniu i zakażeniu układu oddechowego dawkować często w małych dawkach, co 2-3 godziny, po 30-50 ml, z miodem lub syropem, np. orkiszowym, z agawy, buraczanym, melasą.
Jałowiec zbieram i stosuję od wielu lat. Ale zauważyłem niepokojące zjawisko – większość „owoców” ma jakiś (grzybiczy?)nalot. Są to niewielkie, białe plamki. Czy taki surowiec można zbierać? Wczoraj kupiłem przepiękne jagódki, które pewna firma sprowadza z Serbii i Chorwacji – kosztują grosze, bo 2.05 za 50 gramów. I są naprawdę „tłuste” i zdrowe. Więc mam pytanie – czy jakiś szlag trafił jałowce z Mazowieckiego Parku Krajobrazowego?